ΓΙΑΚΟΜΠ ΜΙΧΑΪΛΟΒΙΤΣ ΣΒΕΡΝΤΛΟΦ (1885-1919)

 Ο οργανωτικός ηγέτης των Μπολσεβίκων

Γιάκομπ Σβερντλόφ

Ο Γιάκομπ Μιχαΐλοβιτς Σβερντλόφ υπήρξε δίχως αμφιβολία η σημαντικότερη προσωπικότητα του Μπολσεβίκικου Κόμματος μετά τους Λένιν και Τρότσκυ και ο κορυφαίος οργανωτικός ηγέτης που έβγαλε το επαναστατικό κίνημα στον 20ό αιώνα. Στην πραγματικότητα, υπήρξε το πρότυπο του Μπολσεβίκου, δηλαδή του ανθρώπου που υπηρετεί αδιάλλακτα την επαναστατική υπόθεση, με τολμηρό, μαχητικό, πολυμήχανο πνεύμα. Σίγουρα η πορεία της Ρωσικής Επανάστασης θα ήταν διαφορετική αν αυτός ο πρώτης γραμμής ηγέτης δεν είχε χαθεί πρόωρα, σε ηλικία μόλις 34 ετών. Η Ιστορική μας Στήλη αυτού του μήνα ελπίζουμε να συμβάλει στο να βγει από τη λησμονιά η λαμπρή αυτή φυσιογνωμία του κινήματός μας.

Από τα δύο κείμενα, αποσπάσματα των οποίων δημοσιεύουμε, το πρώτο προέρχεται από την ιστορική εφημερίδα των Ελλήνων Κομμουνιστών-Τροτσκιστών, την «Πάλη των Τάξεων», ενώ το δεύτερο γράφτηκε από τον Τρότσκυ το 1925 και δημοσιεύτηκε την επόμενη χρονιά σε επετειακή έκδοση του Γραφείου Ιστορίας του Μπολσεβίκικου Κόμματος.

Ο Γιάκομπ Μιχαΐλοβιτς Σβερντλόφ γεννήθηκε στο Νίζνι Νόβγκοροντ στις 3 Ιουλίου του 1885. Ο πατέρας του, ένας χαράκτης, ήταν σε θέση να δώσει στα παιδιά του μια μόρφωση. Ο μικρός Γιάκομπ πήγε στο γυμνάσιο, όπου φοίτησε για πέντε χρόνια. Στην ηλικία των 15, άφησε το σχολείο για να δουλέψει σε φαρμακείο. Τον επόμενο χρόνο, το 1901, συστήθηκε η πρώτη παράνομη επαναστατική οργάνωση στο Νίζνι Νόβγκοροντ. Την ίδια χρονιά ο Σβερντλόφ, σε ηλικία 16 ετών, μπήκε στο επαναστατικό κίνημα. Παρά το νεαρό της ηλικίας του, αναδείχτηκε γρήγορα στην πρώτη γραμμή σαν ηγετική φιγούρα, με παράνομη δράση που έφτανε σε όλες τις περιοχές της Ρωσίας.

Μετά τη διάσπαση του ρωσικού κινήματος στα 1903, ο Σβερντλόφ ακολούθησε τους Μπολσεβίκους, στων οποίων τις γραμμές έμεινε μέχρι τον θάνατό του. Στα 1905, στη διάρκεια της αποστολής του στα Ουράλια, οργάνωσε και διηύθυνε εκεί το Σοβιέτ των εργατών αντιπροσώπων. Όπως όλοι οι παράνομοι αγωνιστές της εποχής του, πέρασε πολλά χρόνια στις φυλακές και τις εξορίες του τσαρικού καθεστώτος. Η πρώτη του σύλληψη έγινε το 1903. Το 1906, μετά την ήττα της επανάστασης του 1905, πέρασε 18 μήνες στη φυλακή και ακόμα δύο χρόνια σε καταναγκαστικά έργα. Ακολούθησε ολόκληρη σειρά από συλλήψεις, φυλακίσεις, εξορίες και δραπετεύσεις.

Όταν τον Φεβρουάριο του 1917 ξέσπασε η Επανάσταση, ο Σβερντλόφ ήταν εξορία στις πολικές περιοχές της Σιβηρίας, απ’ όπου ήρθε στην Πετρούπολη. Στο συνέδριο του Απριλίου του 1917 εκλέχτηκε στην Κεντρική Επιτροπή.

Στο 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ (σ.σ. αμέσως μετά την κατάληψη της εξουσίας απ’ τους Μπολσεβίκους τον Νοέμβριο του 1917) εκλέχτηκε Πρόεδρος της Πανρωσικής Εκτελεστικής Επιτροπής. Συνδύασε τη δουλειά σε αυτή τη θέση με την αρμοδιότητα του οργανωτικού υπεύθυνου του Μπολσεβίκικου Κόμματος μέχρι τον αδόκητο θάνατό του, στην ηλικία των 34 χρόνων.

Λίγα πράγματα είναι γνωστά γι’ αυτόν τον υπέροχο οργανωτή του μπολσεβικισμού. Η πλημμυρίδα των σταλινικών διαστρεβλώσεων και πλαστογραφήσεων έχει εξαφανίσει τη μνήμη του. Η επίσημη μυθολογία του Κρεμλίνου δεν έχει απλά χρεώσει στον Στάλιν τον ρόλο και τα έργα που ο Σβερντλόφ επιτέλεσε στην Οκτωβριανή επανάσταση και στον εμφύλιο πόλεμο, μα έχει επιχειρήσει να ταυτίσει πλήρως τον Σβερντλόφ με την εικόνα του Στάλιν. Ο Σβερντλόφ, όμως, σαν οργανωτής ήταν το διαμετρικά αντίθετο του Στάλιν.

Ο Τρότσκυ για τον Σβερντλόφ

Ο Σβερντλόφ με μια ομάδα στελεχών του Μπολσεβίκικου Κόμματος

 «Γνωρίστηκα με τον Σβερντλόφ μόλις στα 1917, σε μια συγκέντρωση της μπολσεβίκικης φράξιας των Σοβιέτ. Ο Σβερντλόφ ήταν από πριν υπεύθυνος της φράξιας. Στις ημέρες εκείνες δεν υπήρχε κανένας στο Κόμμα που να μάντευε το πραγματικό ανάστημα αυτού του αξιομνημόνευτου ανθρώπου. Μα μέσα στους επόμενους μήνες είχε ξεδιπλώσει στον υπέρτατο βαθμό τον χαρακτήρα του.

Ο Σβερντλόφ με τον Λένιν

…Μήνα με τον μήνα ο Γιάκομπ Μιχαΐλοβιτς αναπτυσσόταν και γινόταν δυνατότερος τόσο φυσικά, οργανικά, φαινομενικά χωρίς προσπάθεια, τόσο ταιριαστά βήμα βήμα με τα γεγονότα και σε συνεχή επαφή και συνεργασία με τον Βλαντιμίρ Ίλιτς, που με μια επιπόλαια ματιά φαινόταν ότι ο Σβερντλόφ γεννήθηκε ένα πλήρες επαναστατικό στέλεχος πρώτης σειράς. Όλα τα ζητήματα της επανάστασης τα προσέγγιζε όχι αφ’ υψηλού, που σημαίνει όχι από την σκοπιά των γενικών θεωρητικών αφαιρέσεων, μα πιο πολύ στη βάση, μέσα από την άμεση ώθηση της ζωής της ίδιας, όπως αυτή μεταδιδόταν στον οργανισμό του κόμματος. Όταν νέα πολιτικά ερωτήματα ήταν υπό συζήτηση, φαινόταν μερικές φορές ότι ο Σβερντλόφ, ειδικά αν είχε σιωπήσει, πράγμα όχι σπάνιο, αμφιταλαντευόταν ή δεν ήταν σε θέση να σχηματίσει γνώμη. Στην πραγματικότητα, στη διάρκεια της συζήτησης, είχε επεξεργαστεί νοητικά τη λύση του προβλήματος μέσα από παράλληλες γραμμές που μπορούν να σκιαγραφηθούν ως εξής: Ποιος είναι ικανός; Πού μπορούμε να του αναθέσουμε καθήκοντα; Πώς μπορούμε να προσεγγίσουμε το πρόβλημα και να το φέρουμε σε αρμονία με τα άλλα καθήκοντα; Και πριν ακόμα η κοινή πολιτική απόφαση παρθεί, και πριν ακόμα γίνει ανάγκη να στραφούμε στην οργανωτική πλευρά του ζητήματος και στο ερώτημα των προσώπων, είχε κατά κανόνα αποδειχτεί ότι ο Σβερντλόφ ήταν ήδη προετοιμασμένος με μεγάλης εμβέλειας πρακτικές προτάσεις, βασισμένες στην εγκυκλοπαιδική του μνήμη και στην προσωπική γνώση των ατόμων.

Στα ιδιαίτερα στάδια της συγκρότησής τους, οι σοβιετικοί οργανισμοί και θεσμοί στρέφονταν σε αυτόν για στελέχωση προσώπων – και σε αυτή την ιδιαίτερη και σκληρή δοκιμασία του Κόμματος ζητούνταν στελέχη ιδιαίτερα επινοητικά και εφευρετικά.

…Ο Σβερντλόφ έκανε έρευνες, συγκέντρωνε ή θυμόταν βιογραφικές λεπτομέρειες, έκανε τηλεφωνήματα, πρόσφερε συστάσεις, ανέθετε αρμοδιότητες, κανόνιζε συναντήσεις. Σε κάθε περίπτωση, το πλέον αξιοσημείωτο τμήμα της δουλειάς είχε συντελεστεί με την προσωπική του ευθύνη – με την υποστήριξη φυσικά του Βλαντιμίρ Ίλιτς. Και κανείς ποτέ δεν εξέφρασε ένσταση σε αυτό, μέσα στην τότε κατάσταση επείγουσας ανάγκης.

Ο Σβερντλόφ πραγματοποίησε ένα σημαντικό μέρος της οργανωτικής του δουλειάς σαν Πρόεδρος της Πανρωσικής Εκτελεστικής Επιτροπής των Σοβιέτ, χρησιμοποιώντας τα μέλη της Εκτελεστικής για διάφορες συναντήσεις και για ιδιαίτερα καθήκοντα. “Συζήτησέ το με τον Σβερντλόφ”, συμβούλευε ο Λένιν σε πολλές περιπτώσεις που κάποιος πήγαινε σε αυτόν με ένα ιδιαίτερο πρόβλημα.

“Πρέπει να το συζητήσω με τον Σβερντλόφ”, θα έλεγε ένα νιόβγαλτο σοβιετικό στέλεχος στον εαυτό του όταν έβρισκε εμπόδια με τους συνεργάτες του. Ένας από τους τρόπους να λυθούν τα μεγάλα πρακτικά προβλήματα ήταν –σύμφωνα με τον άγραφο νόμο– “να το συζητήσεις με τον Σβερντλόφ”.

…Εκείνες τις ημέρες, η διαφορά ανάμεσα σε έναν σαφώς προκαθορισμένο στόχο και τις αναγκαστικές ελλείψεις της πραγματικότητας και των ανθρώπινων επινοήσεων γινόταν πιο αισθητή και οξεία απ’ ό,τι σήμερα. Ήταν φανερό, όταν τα προβλήματα έρχονταν στο σημείο της πρακτικής λύσης, ότι πολλοί από εμάς θα άρχιζαν να κουνάνε τα κεφάλια τους με αμηχανία. Και τότε κάποιος θα ρωτούσε: “Λοιπόν, τι λες εσύ, Γιάκομπ Μιχαΐλοβιτς;”. Και ο Σβερντλόφ έδινε τη λύση του.

…Μια ανεξάντλητη πηγή αισιοδοξίας στο να γίνεται το καθετί πραγματικότητα αποτελούσε το υπόβαθρο της δουλειάς του Σβερντλόφ.

Οι ιδιότητες του Σβερντλόφ έγιναν κτυπητά φανερές στις πιο δύσκολες στιγμές, για παράδειγμα τις ημέρες του Ιουλίου του 1917, μετά από το χτύπημα των Λευκοφρουρών στο Κόμμα μας στην Πετρούπολη, και ξανά κατά τη διάρκεια του Ιουλίου του 1918, μετά το πραξικόπημα των Αριστερών Εσέρων. Και στις δυο περιπτώσεις ήταν αναγκαίο να ξαναφτιαχτούν οργανώσεις, να επανασυνδεθούν επαφές ή να δημιουργηθούν απ’ την αρχή καινούργιες, ελέγχοντας ξανά με ακρίβεια τις ήδη υπάρχουσες. Και στις δυο περιπτώσεις ο Σβερντλόφ ήταν αναντικατάστατος, με την επαναστατική του ηρεμία, τη διεισδυτική του ματιά και την εφευρετικότητά του.

…Σε τέτοιες ημέρες χρειάζεται κάποιος να ξέρει τους ανθρώπους. Και ο Γιάκομπ Μιχαΐλοβιτς ήταν πραγματικά ασύγκριτος σ’ αυτό: με αυτοπεποίθηση, θαρραλέος, ικανός, επινοητικός – ο καλύτερος τύπος Μπολσεβίκου. Ήταν ακριβώς σε αυτούς τους σημαντικούς μήνες που ο Λένιν γνώρισε καλύτερα και εκτίμησε τον Σβερντλόφ. Πόσες φορές δεν συνέβη να σηκώσει το τηλέφωνο με σκοπό να προτείνει στον Σβερντλόφ ένα ιδιαίτερα επείγον μέτρο και τις περισσότερες φορές η απάντηση που έπαιρνε ήταν: “Έγινε κιόλας”!

Στον Σβερντλόφ έλαχε το καθήκον να προεδρεύει. Ήταν ο προεδρεύων σε πολλά σώματα και πολλές συναντήσεις. Ήταν ένας αγέρωχος πρόεδρος. Όχι με την έννοια ότι έκλεινε κάθε συζήτηση, ή ότι χαλιναγωγούσε τους ομιλητές, ή κάτι τέτοιο τέλος πάντων. Όχι, καθόλου κάτι τέτοιο. Αντίθετα, ποτέ δεν έβαζε τεχνητά εμπόδια και δεν επέμενε σε σχήματα. Η εξουσία του ως προεδρεύοντος συνίστατο στο εξής : ότι ήξερε από πριν ποια πρακτική απόφαση ταίριαζε στην περίσταση, πριν ακόμα τη σύγκληση του αρμόδιου σώματος. Αντιλαμβανόταν ποιος θα μιλούσε, τι θα έλεγε και γιατί· ήταν απόλυτα προσαρμοσμένος στην εσώτερη ουσία του ζητήματος – και κάθε μεγάλο και σύνθετο ζήτημα έχει το δικό του υπόβαθρο. Ήταν έμπειρος στο να δίνει μια βάση έγκαιρα στους ομιλητές που τη χρειάζονταν· ήξερε να θέτει την πρόταση στην ψηφοφορία την κατάλληλη στιγμή· ήξερε τι μπορούσε να έρθει εις πέρας και μπορούσε να το φέρει εις πέρας. Αυτά τα χαρακτηριστικά του σαν οργανωτικού υπεύθυνου ήταν δεμένα άρρηκτα με όλες τις ιδιότητές του σαν πρακτικού ηγέτη, με την ιδιότητά του να καταλαβαίνει τον λαό κατάσαρκα, ρεαλιστικά, με την ανεξάντλητη εφευρετικότητά του στο πεδίο των οργανωτικών και προσωπικών συνδυασμών.

Κατά τη διάρκεια θυελλωδών συνεδριάσεων είχε την εμπειρία να επιτρέπει η σύσκεψη να γίνεται θορυβώδης και να βγαίνει εκτός ελέγχου και τότε, την κατάλληλη στιγμή, παρενέβαινε για να επαναφέρει την τάξη με τη στιβαρή του στάση και τη μεταλλική του φωνή.

Ο Σβερντλόφ ήταν μετρίου αναστήματος, μελαχρινός, αδύνατος, σχεδόν λιπόσαρκος. Το πρόσωπό του ήταν αδύνατο, τα χαρακτηριστικά του γωνιώδη. Η δύναμή του και ακόμα η φωνή του φαίνονταν εντελώς αταίριαστες με τη φυσική του παρουσία. Σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό αυτό μπορεί να ειπωθεί για τον χαρακτήρα του. Μα μια τέτοια εντύπωση δεν μπορούσε παρά να είναι φευγαλέα. Όταν έφευγε αυτή η εντύπωση, η φυσική του εικόνα ερχόταν σε πλήρη συνάφεια με την πνευματική.

…“Τίποτα”, θα έλεγε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς συχνά σε μια δύσκολη κατάσταση, “ο Σβερντλόφ θα τους πει γι’ αυτό με τη σβερντλόφεια φωνή του και το ζήτημα θα τακτοποιηθεί”. Σε αυτές τις λέξεις υπήρχε μια στοργική ειρωνεία.

Στην άμεση μετα-Οκτωβριανή περίοδο οι κομμουνιστές αποκληθήκαμε “δερματοφορεμένοι”, εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο ντυνόμασταν. Πιστεύω ότι το παράδειγμα του Σβερντλόφ έπαιξε μεγάλο ρόλο στο να επικρατήσει η δερμάτινη “στολή” ανάμεσά μας. Σε όλα τα μεγάλα συμβάντα περπατούσε κατά κανόνα γύρω γύρω, ντυμένος με δέρμα από την κορυφή ως τα νύχια, απ’ το δερμάτινο καπέλο του ως τις δερμάτινες μπότες του. Αυτή η φορεσιά, που κατά κάποιον τρόπο ταίριαζε με το πνεύμα εκείνων των ημερών, από μακριά και ξεκάθαρα ακτινοβολούσε χάρη σε αυτόν, σαν την κεντρική οργανωτική φιγούρα.

Οι σύντροφοι που ήξεραν τον Σβερντλόφ από τις ημέρες της παρανομίας τον θυμούνται διαφορετικό. Μα στη δική μου θύμηση ο Σβερντλόφ μένει ντυμένος έτσι, σαν μέσα σε μια μαύρη πανοπλία, κάτω από τους ανέμους των πρώτων χρόνων του Εμφυλίου Πολέμου».

Μετάφραση-Επιμέλεια: Σ. Κρόκος