 |
Η «τεχνολογική μετάβαση» μέσα στον καπιταλισμό είναι εντελώς αντιφατική. Για παράδειγμα, μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες τεχνολογίας στον κόσμο, η Amazon, στηρίζεται στην εργασία χιλιάδων προλετάριων στις αποθήκες της, μέσα σε συνθήκες ακραίας εντατικοποίησης. |
Εδώ και αρκετά χρόνια η αστική τάξη έχει λίγο πολύ αναπτύξει το εξής «αφήγημα»: «Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και η εισαγωγή νέων τεχνολογιών στην παραγωγή θα αυξήσει την παραγωγικότητα της εργασίας, θα δημιουργήσει νέες, σύγχρονες και καλύτερα αμειβόμενες δουλειές, αυξάνοντας έτσι και τη γενική ευημερία. Δεν έχουμε άλλη επιλογή. Αν δεν προσαρμοστούμε όλοι, θα μείνουμε τραγικά πίσω, θα γίνουμε τριτοκοσμικοί κ.λπ.». Για να είμαστε ακριβείς, τέτοια «αφηγήματα» έχουν παρουσιαστεί πολλές φορές στη σύγχρονη ιστορία, και σε κάθε τεχνολογική καμπή του καπιταλισμού, ωστόσο τα τελευταία χρόνια γνωρίζουν μια μεγάλη άνθηση εξαιτίας και των γοργών μεταβολών που συντελούνται, μεταξύ άλλων, στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης.
Στην Ελλάδα, θιασώτες αυτού του «αφηγήματος» είναι ο Κυριάκος Μητσοτάκης, η κυβέρνησή του και σύσσωμη η άρχουσα τάξη και έχουν καταφέρει να το επικοινωνήσουν πολύ καλά στον λαό, σε βαθμό μάλιστα που ακόμα και κριτικά σκεπτόμενοι άνθρωποι και αριστεροί να υποκλίνονται μπροστά στα ιδεολογήματα της τεχνολογικής-ψηφιακής μετάβασης (βλ. και δημοτικότητα Πιερρακάκη). Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Ας δούμε ορισμένα σχετικά ζητήματα…● Η ψηφιακή-τεχνολογική μετάβαση δεν αλλάζει συθέμελα την κοινωνία.
Οι καπιταλιστές, στο πλαίσιο του ανταγωνισμού τους, προσπαθούν να πωλούν πιο φθηνά από τους άλλους. Αναγκαίος όρος για να συμβεί αυτό είναι να αυξήσουν την παραγωγικότητα της εργασίας, να παράγει δηλαδή ο κάθε εργάτης στον ίδιο χρόνο περισσότερα προϊόντα. Γι’ αυτό και εισάγουν νέα μηχανήματα, νέους μεθόδους παραγωγής κ.λπ. Ήδη από το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», ο Μαρξ τόνιζε ότι ο καπιταλισμός δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς να επαναστατικοποιεί αδιάκοπα τις παραγωγικές δυνάμεις. Ωστόσο, αυτή η μεταβολή είναι μερική, με την έννοια ότι ούτε το πέρασμα από τον ατμό στο πετρέλαιο και από εκεί στον ηλεκτρισμό άλλαξε ολόκληρο το σύστημα παραγωγής. Δεν άλλαξε στη βάση τους τις σχέσεις ιδιοκτησίας, δεν κατήργησε ή ελάττωσε την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης από τους καπιταλιστές. Το ίδιο θα συμβεί και με την «ψηφιακή μετάβαση».
Ας σκεφτούμε, άλλωστε, ότι τις τρεις τελευταίες δεκαετίες έχει ήδη συντελεστεί μια πρωτόγνωρη ανάπτυξη του διαδικτύου. Πόσο δικαιότερη έγινε η κοινωνία; Πόσο μειώθηκαν οι παγκόσμιες ανισότητες; Η κοινωνική «ψαλίδα» μάλλον ανοίγει παρά κλείνει. Η τεχνολογική ανάπτυξη και η εισαγωγή νέων τεχνολογιών στην παραγωγή δεν μπορεί από μόνη της να κάνει δικαιότερη την κοινωνία, να μειώσει την ταξική καταπίεση ή αλλοτρίωση. Χρειάζεται η συνειδητή πάλη των ίδιων των καταπιεζόμενων τάξεων.
● Η «διά βίου εκπαίδευση» στις τεχνολογικές εξελίξεις μέσα στον καπιταλισμό είναι απάτη.
Ένα από τα αγαπημένα και πιο προωθημένα θέματα του παραπάνω «αφηγήματος» είναι εκείνο της σημασίας της «διά βίου εκπαίδευσης» πάνω στις τεχνολογικές εξελίξεις. Όποιο περιοδικό ή ιστοσελίδα να διαβάσεις και όποιον εκπρόσωπο της αστικής τάξης και να ακούσεις, η διά βίου εκπαίδευση παρουσιάζεται ως η «μαγική λύση», με μόνο θετικές συνέπειες και για τους εργαζόμενους και τα αφεντικά. Η ιδέα είναι ότι ο εργαζόμενος, από τη στιγμή που θα μπει στην αγορά εργασίας, θα επανεκπαιδεύεται διαρκώς για να μπορεί να αντεπεξέλθει καλύτερα στις νέες τεχνολογίες που θα εμφανίζονται.
Η πρακτική αυτή δεν είναι στη βάση της καινούργια. Πάντοτε οι εργαζόμενοι στη διάρκεια του εργασιακού τους βίου καλούνταν να αναπτύξουν νέες δεξιότητες. Ποια είναι η διαφορά με παλιότερα; Αφ’ ενός η ταχύτητα με την οποία συντελούνται οι αλλαγές και αφ’ ετέρου –και σημαντικότερο– η μετακύλιση τους κόστους της επανεκπαίδευσης από τις επιχειρήσεις στους εργαζόμενους. Με άλλα λόγια προσπαθούν να φορτώσουν στις πλάτες των εργατών τα έξοδα της εκπαίδευσής τους, μειώνοντας έτσι ουσιαστικά τον πραγματικό, σε σχέση με τις γνώσεις τους, μισθό τους! Γιατί είναι δεδομένο ότι οι επιχειρήσεις δεν θα πληρώνουν κάθε τρεις και λίγο άδειες για να μετεκπαιδευθούν οι εργαζόμενοι.
Σαν μαρξιστές, δεν είμαστε ενάντια στην πρόοδο της τεχνολογίας και στην έννοια της διαρκούς ανάπτυξης των ανθρώπινων δεξιοτήτων. Ίσα ίσα. Το ζήτημα είναι με ποιους όρους θα συντελεστούν αυτές οι αλλαγές. Για να μπορεί η εκπαίδευση να αναπροσαρμόζεται συνεχώς με βάση τις τεχνολογικές εξελίξεις, χρειάζεται μακρόπνοο σχέδιο που ο παρασιτικός, υποτασσόμενος στο γρήγορο κέρδος και κυριαρχούμενος από αναρχία καπιταλισμός δεν μπορεί να προσφέρει. Χρειάζεται κεντρικός σχεδιασμός. Παράλληλα χρειάζονται διαρκείς και μακροχρόνιοι αγώνες της εργατικής τάξης για να μπορέσει να καρπωθεί και αυτή οφέλη από τις τεχνολογικές εξελίξεις (όπως έγινε άλλωστε και στο παρελθόν, με τη μείωση του ωραρίου, τις αυξήσεις μισθών κ.λπ.). Αυτά τα ζητήματα μπορούν να παλευτούν στο σήμερα, στον καπιταλισμό, μόνο όμως υπό το πρίσμα του μεταβατικού προγράμματος, δηλαδή με αγώνες που προλειαίνουν το έδαφος για το αύριο, για τον σοσιαλισμό, όπου μόνο εκεί θα λυθούν στη ρίζα τους αυτά τα προβλήματα.
Ιωάννης Νικολάου-Μπράζιος