Ο Κομμουνιστής-Τροτσκιστής ηγέτης ΛΟΥΚΑΣ ΚΑΡΛΙΑΦΤΗΣ (1905-2003)

Λουκάς Καρλιάφτης

Τον Κομμουνιστή-Τροτσκιστή επαναστάτη Λουκά Καρλιάφτη, που στις 25 Οκτωβρίου συμπληρώνονται 18 χρόνια από τον θάνατό του, εμείς οι νεότεροι τον γνωρίσαμε στις επετείους του Πολυτεχνείου, όπου ακόμα και σε πολύ προχωρημένη ηλικία ερχόταν για να πουλήσει τα βιβλία του· αλλά και να μεταδώσει στους νεότερους την εμπειρία του από τους μεγάλους αγώνες στους οποίους είχε λάβει μέρος. Τον φωνάζαμε όλοι απλά «Λουκά», κι αυτό είναι ένα δείγμα της συντροφικής οικειότητας που μας ενέπνεε ο ίδιος, παρά τη μεγάλη διαφορά ηλικίας.

Όταν ο Λουκάς, έχοντας πλέον υπερβεί τα 95, έπεσε κατάκοιτος, ο αξέχαστος Γιάννης Βερούχης, που τον γνώριζε πολύ καλά, είπε στον υπογράφοντα το άρθρο αυτό: «Η ηθική υπόσταση ενός επαναστατικού κινήματος φαίνεται και από το αν τιμάει και παραστέκεται στους βετεράνους του. Γι’ αυτό πρέπει να πάμε να δούμε τον Λουκά». Πήγαμε, λοιπόν, στο σπίτι του στην Άνω Γλυφάδα. Τον βρήκαμε ορεξάτο, παρά τη βιολογική κατάπτωσή του από τα βαθιά γηρατειά, πάντα ορεξάτο για πολιτική κουβέντα… Ο Γιάννης μου είπε: «Να έρχεσαι, σύντροφε, όσο πιο συχνά μπορείς και να καταγράφεις αυτά που έχει να σου πει ο Λουκάς. Αυτά πρέπει να μείνουν στο κίνημα, αλλά θα σε ωφελήσουν κι εσένα πάρα πολύ». Έτσι κι έγινε. Για δύο περίπου χρόνια μέχρι τον θάνατο του Λουκά, κάθε δεύτερο Σάββατο πρωί βρισκόμουν στο σπίτι του· συζητούσαμε, μα κυρίως μου διηγούνταν και κατέγραφα. Θυμάμαι τις χαρές που έκανε όταν τον ενημέρωσα, τον Απρίλιο του 2002, ότι οι τροτσκιστές είχαν πάρει 3 εκατομμύρια ψήφους στις γαλλικές εκλογές. «Με την πρώτη ευκαιρία», μου είπε, «πρέπει να νοικιάσουμε δυο αμάξια, να πάρουμε υλικό και να πάμε στη Γαλλία να δούμε τους συντρόφους. Έχω πολλές γνωριμίες εκεί και μ’ εκτιμούν». Αυτό βέβαια ήταν αλήθεια, αλλά το γράφω περισσότερο για να δείξω τη στόφα του επαναστάτη αυτού, που μέχρι και την τελευταία στιγμή της ζωής του έκανε πολιτικά σχέδια, ήθελε να συνεχίσει να προσφέρει.

Και πράγματι, η προσφορά του Λουκά Καρλιάφτη στο επαναστατικό κίνημα, στον ελληνικό τροτσκισμό, είναι σπουδαία! Από τις διηγήσεις του είχα την ευκαιρία να πάρω απλώς μια μικρή γεύση, που όμως τη θεωρώ, και τη θεωρούμε σαν οργάνωση, μέρος του πολιτικού μας εξοπλισμού. Και η προσφορά αυτή ήταν διττή: Πρώτον, ήταν η άμεση, από την προσωπική συμμετοχή του στο κίνημα για περισσότερο από 8 δεκαετίες, και ήταν και η έμμεση, από το αναντικατάστατο συγγραφικό έργο που άφησε πίσω του· και που αποτελεί ουσιαστικά τη μόνη ιστορική καταγραφή της χρυσής προπολεμικής περιόδου του ελληνικού τροτσκισμού.

Θα πούμε δυο λόγια κυρίως για το πρώτο σκέλος της προσφοράς του Λουκά. Το δεύτερο μπορεί να το ανακαλύψει κανείς στο αρχείο του, που η κόρη του, Ασπασία, μας έκανε τη μεγάλη τιμή να το εμπιστευτεί σ’ εμένα και τον Γιάννη Βερούχη. Και που φυσικά είναι προσβάσιμο σε καθέναν που ενδιαφέρεται πραγματικά για την ιστορία του κινήματός μας.

 

Υπό την επιρροή του Οκτώβρη

Ανταπόκριση του Λουκά Καρλιάφτη από την Καβάλα (άρθρο δεξιά)
στην «Πάλη των Τάξεων»

Ο Λουκάς Καρλιάφτης γεννήθηκε στο χωριό Καστράκι της Φωκίδας το 1905. Ο πατέρας του έφτιαχνε σακιά και άλλα σχετικά είδη, απαραίτητα για τους ελαιοπαραγωγούς της Άμφισσας. Η οικογένεια εγκαταστάθηκε το 1913 στην Αθήνα, στα Πετράλωνα. Ο πατέρας του έπιασε δουλειά σε ένα εργοστάσιο, σαν αμαξάς του εργοστασίου, και εκεί έκανε και ο Λουκάς τα πρώτα του μεροκάματα. Το 1921 βρήκε δουλειά στου Λαμπρόπουλου, εμποροϋπάλληλος (στο τμήμα γυναικείων υποδημάτων). Πήγε σε μια συνέλευση του σωματείου εμποροϋπαλλήλων (ήταν από τα παλιότερα της χώρας, αλλά πάντα σε χέρια δεξιών), και αμέσως μπήκε στην κομμουνιστική φράξια του σωματείου, της οποίας έγινε αργότερα και γραμματέας, σε ηλικία 18 ετών. Η φράξια ελεγχόταν από την Κομμουνιστική Ένωση, που εξέδιδε το περιοδικό «Κομμουνισμός», και η οποία μετεξελίχθηκε σε Αρχείο του Μαρξισμού – ένα ιδιότυπο επαναστατικό ρεύμα μέσα στο ελληνικό εργατικό κίνημα, πρόδρομο του ελληνικού τροτσκισμού. Έτσι ο Λουκάς εντάχθηκε αμέσως στην πιο επαναστατική τάση του κινήματος. Του έδωσαν να διαβάσει το «Αλφάβητο του Κομμουνισμού», και έτρεξε κατευθείαν στην Πειραιώς 50, στις διαλέξεις που έκανε η Κομμουνιστική Ένωση. 

Ήταν πραγματικά μια ανεπανάληπτη εμπειρία να ακούω τον Λουκά να διηγείται συμβάντα από τα πρώτα βήματα του εργατικού και επαναστατικού κινήματος στην Ελλάδα, τα οποία θυμόταν με καταπληκτικές λεπτομέρειες 80 χρόνια μετά! Μεγάλο ρόλο στην προπαγάνδα τότε έπαιζαν οι εκδρομές, στα περίχωρα της Αττικής, μια μέθοδος που οι Έλληνες κομμουνιστές αντέγραψαν από τους Βούλγαρους «στενούς» σοσιαλιστές (Τέσνιακ). Νεολαίοι από διάφορες συνοικίες της Αθήνας, ιδίως την άνοιξη και το καλοκαίρι, τράβαγαν σε μεγάλες παρέες κατά την Πεντέλη ή τον Υμηττό, και εκεί, σε απόσταση ασφαλείας από τα όμματα χαφιέδων και αστυφυλάκων, μαζί με το φαγητό και το ποτό, άρχιζαν την πολιτική συζήτηση αλλά και τα επαναστατικά τραγούδια.

Ο Λουκάς είχε την τύχη να ανήκει στην πρώτη γενιά του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, αυτή που μπήκε στις επαναστατικές ιδέες υπό την άμεση επιρροή της Οκτωβριανής Επανάστασης. Η ακτινοβολία της πρώτης μεγάλης νίκης του παγκόσμιου προλεταριάτου, στη Ρωσία το ’17, χάρισε σε αυτή τη γενιά μια ασύγκριτη πίστη και προσήλωση στα επαναστατικά ιδανικά, στην υπόθεση της κοινωνικής απελευθέρωσης της καταπιεζόμενης ανθρωπότητας.

 

Στέλεχος του Αρχείου

Ο σύντροφος Λουκάς διηύθυνε, μεταξύ άλλων, την
καμπάνια της ΚΟΜΛΕΑ για τις εκλογές του 1933

Ο Λουκάς μέσα στο Αρχείο του Μαρξισμού εξελίχθηκε γρήγορα σε στέλεχος πρώτης γραμμής, στέλεχος κυρίως οργανωτικό, αλλά και με καθήκοντα εκπαιδευτικά και σχετικά με ειδικές πολιτικές αποστολές, καμπάνιες κ.λπ. Ο Λουκάς έτρεφε μια βαθιά εκτίμηση για τον πρώτο ηγέτη του Αρχείου, τον Φραγκίσκο Τζουλάτι, ο οποίος, αν και αποσύρθηκε από το κίνημα νωρίς, το 1926, πρόλαβε: πρώτον, να διαμορφώσει την πρώτη γενιά καταρτισμένων μαρξιστικά επαναστατών (κάτι στο οποίο το ΚΚΕ τότε είχε μεγάλη έλλειψη, κι αυτό ακριβώς ήταν μια από τις αιτίες της εμφάνισης του αρχειομαρξισμού), και δεύτερον, να καλλιεργήσει στο Αρχείο τη συμπάθεια για τον Τρότσκυ και την πάλη που αυτός έδινε μέσα στην ΕΣΣΔ ενάντια στην ανερχόμενη γραφειοκρατία του Στάλιν. 

Το Αρχείο του Μαρξισμού, παρά την άτιμη κατασυκοφάντηση των αγωνιστών του από το γοργά σταλινοποιούμενο ΚΚΕ, και το κυνηγητό που έτρωγαν τα μέλη του τόσο από την αντίδραση όσο και από τους «κομματικούς», πέτυχε μέσα σε ελάχιστα χρόνια κάτι το εκπληκτικό. Εξαπλώθηκε σε όλη την Ελλάδα, αποκτώντας πυρήνες σε όλες τις πόλεις και κωμοπόλεις, ακόμα και σε ορισμένα χωριά, κέρδισε τον έλεγχο περίπου 50 εργατικών σωματείων και έθεσε υπό τον έλεγχό του τρία σπουδαία πληβειακά κινήματα της εποχής: το κίνημα των αναπήρων και θυμάτων πολέμου, το κίνημα των φυματικών και το κίνημα των ανέργων. Συμπληρωματικά, έπαιξε σπουδαίο ρόλο στις πρώτες φοιτητικές απεργίες (1928-1929), αλλά και στο γυναικείο κίνημα, στο εκπολιτιστικό κίνημα (εργατικό θέατρο, μπάντες κ.λπ.), στο αντιπολεμικό κίνημα, ακόμα και στον εργατικό αθλητισμό.

 

Ο οργανωτής

Η συνεισφορά του Λουκά σε αυτή τη φάση ήταν σπουδαία. Μαζί με άλλα στελέχη της οργάνωσης (Γ. Βιτσώρης, Μ. Σούλας κ.λπ.) έκανε μαθήματα σε υποψήφια ή δόκιμα μέλη στον προλεταριακό Πειραιά (Δραπετσώνα, Μανιάτικα, Αγια-Σοφιά κ.λπ.), πηγαινοερχόμενος διαρκώς Αθήνα-Πειραιά, ακόμα και με τα πόδια κάποιες φορές, λόγω του προχωρημένου της ώρας. Συνέβαλε, επίσης, στην αύξηση των δυνάμεων του Αρχείου στις βορειοδυτικές συνοικίες (Πατήσια, Σεπόλια, Ν. Ιωνία, Ν. Φιλαδέλφεια κ.λπ.) και την ίδρυση εκεί Αχτιδικής Επιτροπής της οργάνωσης. Η μεγαλύτερη όμως συνεισφορά του, σε αυτή την περίοδο, είχε να κάνει με την αποστολή που του ανέθεσε η οργάνωση στη Βόρεια Ελλάδα. Εκεί πρωταγωνίστησε στη λειτουργία του περίφημου «Κόκκινου Σχολείου» στη Θεσσαλονίκη, όπου προπαγανδίστηκαν στον κομμουνισμό-αρχειομαρξισμό πολλοί μαθητές, φοιτητές και γενικά νέοι και νέες της πόλης. Στη συνέχεια ο Λουκάς παίρνει με τη σειρά τις πόλεις όπου κυριαρχούσαν οι καπνεργάτες: Σέρρες-Δράμα-Καβάλα-Ξάνθη-Κομοτηνή. Εκεί θα καθοδηγήσει τη στρατολόγηση νέων μελών, την ίδρυση πυρήνων και την ίδρυση της Περιφερειακής Επιτροπής Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης της οργάνωσης. Και αυτό στην πιο προνομιακή πολιτικά περιοχή για το ΚΚΕ, λόγω της μεγάλης δύναμής του στους καπνεργάτες. Από την Καβάλα ο Λουκάς στέλνει ανταποκρίσεις στην «Πάλη των Τάξεων» για την κατάσταση της εργατικής τάξης της περιοχής. Μου διηγήθηκε ότι σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού του αυτού, είχε τραβήγματα με την αστυνομία, αλλά συνήθως τη γλίτωνε με ένα ξυλοφόρτωμα και διοικητική ποινή… εκτοπισμού σε κάποια γειτονική πόλη, στην οποία ούτως ή άλλως ήθελε να πάει!

 

Με αρχηγό τον Τρότσκυ

Την ίδια στιγμή, στην Αθήνα, λαμβάνει χώρα μια σπουδαία εξέλιξη. Η Διεθνής Αριστερή Αντιπολίτευση (ΔΑΑ) του –εξόριστου πια από την ΕΣΣΔ– Λέοντα Τρότσκυ στέλνει απεσταλμένους, τους Μολινιέ και Μιλ, για να δουν τις ελληνικές αντιπολιτευόμενες οργανώσεις και να ανακηρύξουν το ελληνικό τμήμα της ΔΑΑ. Παρά την πρόθεση των αντιπροσώπων της ΔΑΑ να επιτύχουν την ενοποίηση των αντιπολιτευόμενων οργανώσεων, αυτή δεν κατέστη εφικτή, κυρίως λόγω της αδικαιολόγητης προκατάληψης του Παντελή Πουλιόπουλου (πρώην γραμματέα του ΚΚΕ, κορυφαίου μαρξιστή θεωρητικού και επικεφαλής της αντιπολιτευόμενης οργάνωσης «Σπάρτακος») εις βάρος των αρχειομαρξιστών. Έτσι, ελληνικό τμήμα της ΔΑΑ έγινε το Αρχείο του Μαρξισμού, που μετονομάστηκε σε ΚΟΜΛΕΑ (Κομμουνιστική Οργάνωση Μπολσεβίκων-Λενινιστών Αρχειομαρξιστών), κυρίως λόγω του καθαρά προλεταριακού χαρακτήρα του και των μεγάλων επιτυχιών που είχε ήδη σημειώσει στο εργατικό κίνημα, και οι οποίες προκάλεσαν ζωηρή εντύπωση στον Τρότσκυ. Πάντως, ο Λουκάς δεν έπαψε ποτέ να αναφέρεται με σεβασμό και εκτίμηση στον Παντελή Πουλιόπουλο, για την αναντικατάστατη προσφορά του στον μαρξισμό. Εξάλλου, οι δυο τους θα συναντηθούν στην ενιαία τροτσκιστική οργάνωση, την ΕΟΚΔΕ, το 1937, και ως εξόριστοι στην Ακροναυπλία.

Επιστρέφοντας στην Αθήνα, ο Λουκάς συμμετέχει στο κλίμα ενθουσιασμού που επικρατεί στην οργάνωση μετά την προσχώρηση στη ΔΑΑ. Διηγείται ότι: «Με αρχηγό μας πια τον ίδιο τον Τρότσκυ, τίποτα δεν μπορούσε να μας σταματήσει. Οργώναμε τις γειτονιές της Αθήνας και του Πειραιά, διαδίδαμε παντού την εφημερίδα μας, την “Πάλη των Τάξεων”, δεν καταλαβαίναμε τίποτα από την τρομοκρατία του κράτους και τις απειλές των “κομματικών”, και από τον ενθουσιασμό μας εκείνες τις ημέρες ξεχνούσαμε ακόμα και να φάμε»… 

 

Η μεγάλη δοκιμασία

Και ενώ ο Λουκάς θα εκλεγεί στην Κεντρική Επιτροπή της ΚΟΜΛΕΑ (1932) και θα συνεχίσει να αναλαμβάνει σημαντικές αποστολές (όπως την καμπάνια της ΚΟΜΛΕΑ για τις εκλογές του 1933), και η οργάνωση θα συνεχίσει να αναπτύσσεται και στις αρχές της δεκαετίας του ’30, φτάνοντας τα 2.500 μέλη, σύννεφα συσσωρεύονται στον ορίζοντα. Η καταστροφή του γερμανικού εργατικού κινήματος το 1933 από την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία θα δημιουργήσει ένα ρεύμα πεσιμισμού μέσα στο παγκόσμιο εργατικό κίνημα. Αυτός ο πεσιμισμός θα επιδράσει στις γραμμές της ΚΟΜΛΕΑ – είναι ιστορικά διαπιστωμένο ότι σε τέτοιες περιστάσεις υφίστανται μεγαλύτερες συνέπειες οι πιο επαναστατικές τάσεις του κινήματος και λιγότερες οι πιο συντηρητικές. Έτσι, ενώ η οργάνωση είχε ταχθεί αμέσως και με ενθουσιασμό υπέρ της ίδρυσης της 4ης Διεθνούς, την οποία προανήγγειλε ο Τρότσκυ μετά την προδοσία της 3ης Διεθνούς στη Γερμανία, ο οργανωτικός επικεφαλής της ΚΟΜΛΕΑ, ο Δ. Γιωτόπουλος, θα υπαναχωρήσει, θα έρθει σε σύγκρουση με τον Τρότσκυ και θα διασπάσει την οργάνωση το 1934. 

Για τα επόμενα 12 χρόνια, χρόνια δραματικά, ο Λουκάς θα περάσει από τις μεγαλύτερες δοκιμασίες που μπορεί να περάσει ένας επαναστάτης και θα χρειαστεί, μαζί με τους συντρόφους του, να δώσει εξετάσεις πίστης και επιμονής στη μαρξιστική ιδεολογία, στον επαναστατικό σκοπό, στην προοπτική και τη συνέχεια του τροτσκισμού. Και τις εξετάσεις αυτές θα τις περάσει με επιτυχία! Θα βιώσει τη σκληρή ζωή της εξορίας, το 1935 στον Άη-Στράτη, επί Μεταξά στην Ακροναυπλία, στη συνέχεια στην Πύλο, θα δραπετεύσει το 1942 σε μεταγωγή στην Εύβοια. Θα πρωταγωνιστήσει στις δύο οργανώσεις-συνεχιστές της ΚΟΜΛΕΑ, τον «Μπολσεβίκο» και τον «Νέο Δρόμο», και ως επικεφαλής ουσιαστικά του «Νέου Δρόμου» θα συμβάλει στην ενοποίηση με άλλες τροτσκιστικές δυνάμεις και την ίδρυση της ΕΟΚΔΕ, στην παρανομία, το 1937. Θα μείνει όρθιος από το μαύρο μαντάτο της δολοφονίας του Τρότσκυ, ενώ ήταν εξόριστος στην Πύλο, θα μείνει όρθιος από τις απανωτές δολοφονίες των συντρόφων του από τον φασισμό και τη σταλινική ηγεσία του ΚΚΕ, υφιστάμενος και ο ίδιος μια δολοφονική απόπειρα από σταλινικούς. Πάνω από 100 στελέχη του τροτσκιστικού κινήματος –κυριολεκτικά ο ανθός– δολοφονήθηκαν μεθοδευμένα, σχεδιασμένα κατ’ εντολήν της ηγεσίας του ΚΚΕ. Όμως, ο Λουκάς θα καταφέρει να μαζέψει τους εναπομείναντες συντρόφους του, πρωταγωνιστώντας το 1946 στην ίδρυση του ελληνικού τμήματος της 4ης Διεθνούς, του Κομμουνιστικού Διεθνιστικού Κόμματος Ελλάδος (ΚΔΚΕ). Το ιδρυτικό συνέδριο έγινε σε μια χαράδρα στην Πεντέλη, παρουσία του εκπροσώπου της Διεθνούς, Σέρι Μάγκαν. 

 

Όρθιος μέχρι το τέλος

Σταματάμε κάπου εδώ την εξιστόρηση, για να επανέλθουμε με την πρώτη ευκαιρία. Ο σύντροφος Λουκάς μάς αφήνει μια βαριά κληρονομιά: οχτώ δεκαετίες αδιάκοπης προσφοράς στο επαναστατικό εργατικό κίνημα, αλύγιστης πίστης στη μαρξιστική ιδεολογία και απόλυτης προσήλωσης στη συνέχιση του κινήματός μας. Υπήρξε ένας ιδανικός εξ επαγγέλματος επαναστάτης, κατά το λενινιστικό πρότυπο. Εξίσου σημαντικό: υπερβαίνοντας τις προκαταλήψεις εις βάρος των χαμηλής μόρφωσης εργατών, εξελίχθηκε σε έναν αφοσιωμένο ιστορικό του κινήματός μας. Χωρίς τα έργα που άφησε πίσω του, θα ξέραμε πολύ λιγότερα –και θα τα μαθαίναμε και στρεβλά, από διάφορους «καλοθελητές»– για την τιμημένη ιστορία του προπολεμικού τροτσκισμού. Ακόμα πιο σημαντικό: υπήρξε μια ηθική φυσιογνωμία του κινήματός μας, ένα πρότυπο κομμουνιστή στη ζωή του και τις σχέσεις με τους συντρόφους του. Θα τον θυμόμαστε και θα τον τιμούμε πάντα. Αθάνατος!

 

Πάρις Δάγλας