(α΄ μέρος)
 |
Η «Πάλη των Τάξεων», η εφημερίδα των
Κομμουνιστών-Τροτσκιστών
του Μεσοπολέμου
|
Στην Ιστορική Στήλη αυτού του τεύχους
και των αμέσως επόμενων παρουσιάζουμε την ένδοξη ιστορία των Αγρινιωτών
συντρόφων μας της προπολεμικής περιόδου. Με την ακατάβλητη δράση τους, την
αυταπάρνησή τους, την παροιμιώδη αποφασιστικότητά τους στην πάλη δημιούργησαν
ένα άφθαστο πρότυπο συνειδητών εργατών αφοσιωμένων στα ιστορικά συμφέροντα της
τάξης τους και στον πιο ιερό αγώνα που υπάρχει: τον αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση
της καταπιεζόμενης ανθρωπότητας. Η εξόντωσή τους από τον αντεπαναστατικό
σταλινισμό στα 1944 και το γεγονός ότι δεν λιποψύχησαν μπροστά στο θάνατο αλλά
κράτησαν ψηλά μέχρι το τέλος τη σημαία της επαναστατικής ιδεολογίας τους, τους
τοποθετεί στο πάνθεον των επιφανέστερων ηρώων και μαρτύρων του επαναστατικού
κινήματος στη χώρα μας.
Το
Αγρίνιο άρχισε να εξελίσσεται ραγδαία σαν πόλη και οικονομικό κέντρο από τα
τέλη του 19ου αιώνα κυρίως χάρη στη μεγάλη ανάπτυξη της καλλιέργειας,
επεξεργασίας και εμπορίας καπνού. Με την ίδρυση των καπνεργοστασίων και των
μεγάλων καπναποθηκών, το Αγρίνιο γίνεται μια από τις πιο σημαντικές
εργατουπόλεις της Ελλάδας αλλά και πρωτοπορεί όσον αφορά το εργατικό κίνημα. Ήδη
στα 1911 ιδρύεται σωματείο καπνεργατών (από τα παλαιότερα στην Ελλάδα), ενώ η
ανάπτυξη των ισχυρών καπνικών μονοπωλίων Παπαστράτου, Παναγόπουλου, Παπαπέτρου,
Ηλιού κ.ά. μαζικοποιεί και συγκεντροποιεί το προλεταριάτο της πόλης. Εδώ πρέπει
να αναφέρουμε, πρώτον, ότι οι καπνεργάτες υπήρξαν το «βαρύ πυροβολικό» του
ελληνικού εργατικού κινήματος στα πρώτα του βήματα, και σχεδόν σε όλη την
περίοδο του μεσοπολέμου, ενώ η Καπνεργατική Ομοσπονδία Ελλάδος (Κ.Ο.Ε.), που
ιδρύθηκε το 1919, ήταν η μαζικότερη συνδικαλιστική οργάνωση της χώρας. Και δεύτερον,
ότι σπουδαίο ρόλο μέσα στο προλεταριάτο της πόλης έπαιξε και το προσφυγικό
στοιχείο, που εγκαταστάθηκε με αρκετές χιλιάδες μετά το 1922.
 |
| Μήτσος Καπετανάκης |
Με
την ίδρυση του ΣΕΚΕ (ΚΚΕ) και της ΓΣΕΕ το 1918, τα πιο πρωτοπόρα τμήματα της αγρινιώτικης
εργατικής τάξης στρέφονται αποφασιστικά προς τον επιστημονικό σοσιαλισμό και το
κομμουνιστικό κίνημα. Και αρχίζουν μια εποποιία μεγάλων, σκληρών και, συχνά,
αιματηρών αγώνων για τις διεκδικήσεις και τα ιστορικά συμφέροντα της εργατικής
τάξης, που όχι μόνο δεν είχε να ζηλέψει τίποτα από την αντίστοιχη κίνηση σε πιο
μεγάλες πόλεις αλλά σε πολλές περιπτώσεις αποτέλεσε και πρότυπο αυτών. Μέσα από
τους αγώνες αυτούς καλλιεργήθηκε ο τύπος του πρωτοπόρου Αγρινιώτη εργάτη, του
σκληραγωγημένου, ανυποχώρητου και με απόλυτη συνέπεια μαχητή του εργατικού κινήματος.
Από
πολύ νωρίς μια ισχυρότατη μερίδα των πρωτοπόρων κομμουνιστών εργατών του
Αγρινίου προσανατολίστηκε προς την αριστερή αντιπολίτευση του ΣΕΚΕ (ΚΚΕ) και
συγκεκριμένα προς τον αρχειομαρξισμό. Ο αρχειομαρξισμός υπήρξε ένα ιδιότυπο
επαναστατικό ρεύμα των πρώτων χρόνων του ελληνικού εργατικού κινήματος. Η
ονομασία του προέρχεται από το θεωρητικό περιοδικό «Αρχείον του Μαρξισμού», που
άρχισε να εκδίδεται στα 1923, με σκοπό τη διαμόρφωση ιδεολογικά καταρτισμένων
στελεχών μέσα στο πολύ νεαρό και άπειρο τότε ελληνικό κίνημα. Παρότι βασικά
στελέχη τού μετέπειτα αρχειομαρξισμού συμμετείχαν -και μάλιστα έπαιξαν
αποφασιστικό ρόλο- στο ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ (ΚΚΕ) το 1918, σύντομα
κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα σοσιαλδημοκρατικά-μικροαστικά στοιχεία που κυριαρχούσαν
στην ηγεσία του ΣΕΚΕ (ΚΚΕ) αποτελούσαν ένα μεγάλο εμπόδιο για την ανάπτυξη του
κομμουνιστικού κινήματος στην Ελλάδα. Έτσι, και μετά την κυκλοφορία του
«Αρχείου του Μαρξισμού» και τις μαζικές διαγραφές απ’ το ΚΚΕ, έβαλαν μπροστά
την ίδρυση ενός νέου επαναστατικού ρεύματος. Το ρεύμα αυτό γνώρισε μια ραγδαία
ανάπτυξη μέσα στο εργατικό κίνημα, συνέκλινε με τις θέσεις του Τρότσκυ και της
Αριστερής Αντιπολίτευσης στην ΕΣΣΔ, συγκρούστηκε σκληρά με το σταλινοποιημένο -πλέον-
ΚΚΕ και έφτασε σε ένα εξαιρετικά υψηλό επίπεδο οργανωτικότητας και
αποτελεσματικότητας στην πάλη. Με παρέμβαση του ίδιου του Λέοντα Τρότσκυ στα
1930, η οργάνωση των αρχειομαρξιστών ανακηρύχθηκε επίσημο ελληνικό τμήμα της
Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης, με την ονομασία ΚΟΜΛΕΑ (Κομμουνιστική
Οργάνωση Μπολσεβίκων Λενινιστών-Αρχειομαρξιστών) και εφημερίδα την περίφημη
«Πάλη των Τάξεων». Οι αρχειομαρξιστές έγιναν ουσιαστικά οι πρώτοι Έλληνες
τροτσκιστές και έγραψαν χρυσές σελίδες αγώνων, νικών και θυσιών μέσα στο
ελληνικό εργατικό κίνημα του Μεσοπολέμου. Οι αρχειομαρξιστές-τροτσκιστές είχαν
υπό τον έλεγχό τους 50 εργατικά σωματεία, τρία μεγάλα κινήματα της εποχής
(αναπήρων και θυμάτων πολέμου, φυματικών, ανέργων), ενώ διέθεταν σχηματισμούς
σε όλες τις πόλεις και κωμοπόλεις της Ελλάδας, καθώς και σε πολλά χωριά.
Πάνος Αναστασίου
 |
| Πάνος Αναστασίου |
Ας
ξαναγυρίσουμε, όμως, στα μέσα της δεκαετίας του ’20 και στο Αγρίνιο. Η ιστορία
του Μπολσεβικισμού-Αρχειομαρξισμού-Τροτσκισμού στο Αγρίνιο συνδέθηκε με μια
πλειάδα σπουδαίων αγωνιστών, που αφιέρωσαν τη ζωή τους –και θυσιάστηκαν τελικά οι
περισσότεροι από αυτούς– για την υπόθεση της σοσιαλιστικής επανάστασης και της
απελευθέρωσης της εργατικής τάξης. Ανάμεσα σε αυτούς ξεχωρίζουν ο Πάνος
Αναστασίου, τα αδέρφια Καπετανάκη, Ξανθόπουλου, Θεμελή, Λαδά, Ζησιμόπουλου, ο Κώστας
Καλογεράκης και πολλοί άλλοι. Αναφερόμαστε εδώ σε αδέρφια, αφού, όπως ήταν
συνηθισμένο εκείνη την εποχή, αδέρφια ή στενοί συγγενείς περνούσαν όλοι μαζί
στο οργανωμένο κίνημα. Οι προαναφερόμενες οικογένειες, λοιπόν, έδωσαν από δύο
και πάνω μέλη τους στην επαναστατική πάλη - και γράφτηκαν με χρυσά γράμματα
στην ιστορία και στο μαρτυρολόγιο του κινήματός μας!
Το
πρώτο στέλεχος του αρχειομαρξισμού στο Αγρίνιο υπήρξε ο Πάνος Αναστασίου, ένας
επαναστάτης εργατικός ηγέτης μεγάλης ολκής. Τσαγγάρης από το χωριό Καλύβια, κατέβηκε
σε ηλικία 16 ετών, το 1918, στην Αθήνα και το 1921 συνδέθηκε με τον Φραγκίσκο
Τζουλάτι. Ο τελευταίος ήταν ο πρώτος Έλληνας Μπολσεβίκος-Λενινιστής (ήδη από τα
1916 με την ομάδα του μέσα στη Σοσιαλιστική Νεολαία Αθήνας), υπήρξε από τους
ηγέτες της αριστερής πτέρυγας στο ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ (1918) και, εν
συνεχεία, έγινε ο πρώτος ηγέτης του Αρχείου του Μαρξισμού. Ο Πάνος Αναστασίου,
λοιπόν, έλαβε μέρος στην πρώτη συνδιάσκεψη του Αρχείου, το 1924. Επιστρέφοντας
στο Αγρίνιο τον επόμενο χρόνο, ανέπτυξε αμέσως μια εξαιρετικά πλούσια
δραστηριότητα. Αναδείχτηκε σε ηγέτη του σωματείου των τσαγγαράδων της πόλης, υπήρξε
για ένα διάστημα γραμματέας του Εργατικού Κέντρου Αγρινίου, έπαιξε σημαντικό
ρόλο στην ιστορική Γενική Απεργία του 1926 (για την οποία θα μιλήσουμε
διεξοδικά στη συνέχεια), αλλά δούλεψε και για την οργάνωση και άλλων εργατικών
κλάδων. Είχε σπουδαία ιδεολογική κατάρτιση. Ήταν αυτός που στρατολόγησε τα
περισσότερα μέλη του αρχειομαρξιστικού πυρήνα του Αγρινίου και, καθώς μέχρι τη
Γενική Απεργία οι αρχειομαρξιστές στο Αγρίνιο δεν είχαν διαγραφεί από το ΚΚΕ,
κατάφερε να κερδίσει στον αρχειομαρξισμό και την πλειοψηφία του τοπικού
τμήματος του ΚΚΕ. Μεταξύ των άλλων επιτυχιών του, βοήθησε να κερδηθεί από τους
αρχειομαρξιστές η διοίκηση της οργάνωσης των Μικρασιατών προσφύγων της πόλης,
της Παμπροσφυγικής. Το 1928 πήρε μέρος στο 4ο Συνέδριο της ΓΣΕΕ και αναδείχθηκε
σε υπ’ αριθμόν ένα αντίπαλο των εργατοπατέρων Στρατή-Καλομοίρη. Το 1930, όταν
δούλευε καπνεργάτης, πρωταγωνίστησε σε μια μεγάλη απεργία των καπνεργατών
(μάλιστα, σε κόντρα με το ΚΚΕ, που ήταν κατά της απεργίας και είχε διασπάσει το
σωματείο). Ο ίδιος και οι άλλοι πρωτεργάτες της απεργίας καταδικάστηκαν σε
βαριές ποινές με το «Ιδιώνυμο» (νόμος 4229 του Βενιζέλου «περί των μέτρων
ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος»). Για το πώς ο σταλινισμός θανάτωσε
άνανδρα αυτόν τον υπέροχο αγωνιστή θα ασχοληθούμε στη συνέχεια.
Πρωτοπόροι επαναστάτες εργάτες
Οι
Καπετανάκηδες ήταν Μικρασιάτες στην καταγωγή. Από τα οκτώ αδέρφια, τα τρία λάμπρυναν
με τους αγώνες τους το εργατικό κίνημα και την επαναστατική πτέρυγά του, τον
αρχειομαρξισμό-τροτσκισμό. Ο αντεπαναστατικός σταλινισμός, όπως θα δούμε,
επεφύλαξε μια ιδιαίτερη «μεταχείριση» σε αυτή την ηρωική οικογένεια, που έγραψε
χρυσές σελίδες στην ιστορία του αγρινιώτικου –και όχι μόνο– εργατικού κινήματος.
Ο Τριαντάφυλλος Καπετανάκης υπήρξε πρωτοπόρος του καπνεργατικού κινήματος της
πόλης, με ιδιαίτερη συνεισφορά στη μεγάλη απεργία του 1926, αλλά ήταν και από
τους πρωτεργάτες της απεργίας του 1930. Εκλέχθηκε μέλος της πρώτης Κεντρικής
Επιτροπής του τροτσκιστικού κόμματος (ΚΟΜΛΕΑ) τον Μάρτιο του 1932. Από τη
δεκαετία του ’30 και μετά, έδρασε κυρίως στην Αθήνα. Ο Μήτσος Καπετανάκης πρωταγωνίστησε
σε όλους τους καπνεργατικούς αγώνες και αντιπροσώπευσε δύο φορές τους
καπνεργάτες του Αγρινίου στην Ομοσπονδία. Αργότερα ανέπτυξε πλούσια δράση με
τους αρχειομαρξιστές στην Αθήνα και έπαιξε ηγετικό ρόλο στην απεργία του Κοκκαλάδικου
του Ρουφ το 1928. Αλλά και μαζί με τον αδερφό του, Γιάννη, τον Νίκο Ξανθόπουλο
και την αξέχαστη Κατίνα Εμμανουηλίδου στην καπνεργατική απεργία του Πειραιά τον
Ιούνιο του 1927. Και το 1936 στην απεργία στο
εργοστάσιο του Παπαστράτου στον Πειραιά. Ο Γιάννης Καπετανάκης ήταν, επίσης,
καπνεργάτης, ενεργότατος στο σωματείο αλλά και στην
αρχειομαρξιστική-επαναστατική κίνηση. Πήρε μέρος σε όλους τους αγώνες των
καπνεργατών. Στη δικτατορία Μεταξά συνελήφθη σε επιδρομή της αστυνομίας στο
σπίτι των Καπετανάκηδων και εξορίστηκε για δύο χρόνια στην Ανάφη.
 |
| Μήτσος Θεμελής |
Οι
Θεμελήδες ήταν και αυτοί μικρασιατικής καταγωγής. Ο Γιάννης Θεμελής συμμετείχε
απ’ τους πρώτους στο καπνεργατικό κίνημα της πόλης και στον τοπικό πυρήνα των
αρχειομαρξιστών. Το 1925 είχε ήδη μια φυλάκιση, μαζί με τον αδερφό του Μήτσο,
στη Λάρισα, για συνδικαλιστική δράση. Πρωτεργάτης και αυτός και ο αδερφός του
στη μεγάλη απεργία του 1926. Αν και απλός εργάτης, με την αυτομόρφωση έφτασε σε
ένα πολύ υψηλό επίπεδο, σε σημείο να δίνει διαλέξεις θεωρητικές και φιλοσοφικές
(φυσικά και συνδικαλιστικές), όχι μόνο στο Αγρίνιο αλλά και στην Αθήνα, όπου
δραστηριοποιήθηκε κυρίως από το 1927. Ευρισκόμενος στο Αγρίνιο, συνελήφθη στα αιματηρά
γεγονότα του Οκτωβρίου 1929, δικάστηκε και κάθισε στη φυλακή για τουλάχιστον
δύο χρόνια. Ο Μήτσος Θεμελής ήταν από τους πρωτεργάτες της μεγάλης απεργίας του
’26 και όλων των καπνεργατικών αγώνων. Με πολλές διώξεις και φυλακίσεις. Ήταν
από τους βασικούς ηγέτες στην καπνεργατική απεργία του Πειραιά το 1927 και στην απεργία του εργοστασίου Λιπασμάτων του
Πειραιά το 1929. Άλλαξε και αυτός και όλοι οι σύντροφοι πολλές δουλειές,
ανάλογα με τα καθήκοντα που τους έθετε η οργάνωση αλλά και από το κυνηγητό που
υφίσταντο από τους εργοδότες, τους χωροφύλακες και τους χαφιέδες.
Ο
Χρίστος Λαδάς (σε ορισμένες πηγές το όνομά του αναφέρεται Θόδωρος) ήταν
τσαγγάρης, οργανωμένος στον αρχειομαρξισμό και στο συνδικαλιστικό κίνημα των
υποδηματεργατών. Έζησε για λίγο στο Αγρίνιο και κυρίως δραστηριοποιήθηκε στην
Αθήνα. Τον δολοφόνησαν οι σταλινικοί τον Δεκέμβριο του 1927 στην οδό Λυκούργου
στην Αθήνα. Ήταν από τους μαχητικότερους αρχειομαρξιστές, είχε πρωταγωνιστήσει
στο πέρασμα του σωματείου του υπό την καθοδήγηση των αρχειομαρξιστών, και γι’
αυτό τον είχαν βάλει στο μάτι οι σταλινικοί. Για το φόνο του, ο αδερφός του Κώστας
Λαδάς αρνήθηκε να καταθέσει το παραμικρό στην αστυνομία, σύμφωνα με τις αρχές
των κομμουνιστών-τροτσκιστών, που θεωρούσαν ότι η δικαιοσύνη των αστών δεν είχε
καμία θέση στις υποθέσεις του εργατικού κινήματος. Ο Κώστας Λαδάς ήταν επίσης
τσαγγάρης, που συμμετείχε στο κίνημα στην Αθήνα, στη συνέχεια εξορίστηκε για τη
δράση του και το 1929 ή 1930 επέστρεψε στο Αγρίνιο. Ήταν μόνιμα στη διοίκηση
του σωματείου υποδηματεργατών στο Αγρίνιο, διετέλεσε αντιπρόεδρος του Εργατικού
Κέντρου.
Ο Κώστας
Καλογεράκης, μικρασιατικής καταγωγής, ήταν από τα ηγετικά στελέχη του σωματείου
καπνεργατών και πρωτοπόρος στη μεγάλη απεργία του ’26. Μετά το πέρασμα της
τοπικής οργάνωσης του ΚΚΕ στον αρχειομαρξισμό, με αφορμή τα γεγονότα της
απεργίας, ο Καλογεράκης παρέμεινε στο κόμμα. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, αυτός
ήταν ήδη αρχειομαρξιστής και παρέμεινε στο ΚΚΕ για ένα διάστημα (έγινε μάλιστα
και γραμματέας της τοπικής οργάνωσης) προκειμένου, πρώτον, να επηρεάζει τους
εργάτες του κόμματος και δεύτερον, να ειδοποιεί τους αρχειομαρξιστές για τις
ενέδρες, επιθέσεις και διάφορες προβοκάτσιες που το τοπικό ΚΚΕ σχεδίαζε
εναντίον τους! Το 1932 εξορίστηκε για την πολιτική του δράση στην Ανάφη.
Ο Νίκος
Ξανθόπουλος, καπνεργάτης, κι αυτός στρατολογημένος από το προσφυγικό στοιχείο
του Αγρινίου, προσχώρησε στον αρχειομαρξισμό το 1927. Έγινε αμέσως στέλεχος.
Λίγα χρόνια αργότερα εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου παντρεύτηκε την Αθηνά
Εμμανουηλίδου, αδερφή της Κατίνας Εμμανουηλίδου. Συνελήφθη πολλές φορές για την
πρωτοπόρο δράση του στους καπνεργατικούς αγώνες, βασανίστηκε, καταδικάστηκε και
εξορίστηκε. Μαζί με τον Γιάννη Καπετανάκη συνελήφθησαν και κακοποιήθηκαν άγρια σε
απεργία στο Αγρίνιο το 1934. Οργανωμένοι στον αρχειομαρξισμό-τροτσκισμό ήταν
και ο αδερφός του, Ιορδάνης, και οι αδερφές του, Ευανθία και Κατίνα (από τις
πιο μαχητικές καπνεργάτριες), από τις οποίες η πρώτη παντρεύτηκε τον Πέτρο
Αντρώνη, ηγετικό στέλεχος των αρχειομαρξιστών, και η δεύτερη τον Γιάννη
Καπετανάκη. Επίσης, οι Ξανθόπουλοι έπαιξαν μεγάλο ρόλο στην προσχώρηση του
προσφυγικού στοιχείου υπό την επιρροή του αρχειομαρξισμού, στο συνοικισμό του
Αγίου Κων/νου και άλλες προσφυγογειτονιές του Αγρινίου.
Ο
Νίκος Ζησιμόπουλος, από τους πρώτους στον τοπικό πυρήνα του Αρχείου, ήταν ο
αδιαφιλονίκητος ηγέτης του σωματείου ξυλουργών και είχε πολύ μεγάλη δράση στις
απεργίες και στο Εργατικό Κέντρο. Τον αδερφό του, Γιώργο Ζησιμόπουλο, τον
στρατολόγησε ο Αναστασίου ήδη από το 1925, έγινε μέλος της διοίκησης και
γραμματέας του σωματείου των ραφτεργατών, με εξίσου πλούσια δράση μέσα στο
εργατικό κίνημα της πόλης.
Θα
συνεχίσουμε στο επόμενο φύλλο μας με τους ηρωικούς αγώνες αυτών και άλλων
σπουδαίων Αγρινιωτών επαναστατών.
Πάρις Δάγλας
