Αποσπάσματα από μια εισήγηση του σ. Πάρι
Δάγλα
στο Ανοικτό Φιλοσοφικό Σχολείο της Καλλιθέας
Τι είναι ο προστατευτισμός;
Προστατευτισμός στην οικονομική-πολιτική
θεωρία ονομάζεται γενικώς η τάση κάθε (αστικού) κράτους να προστατεύει το
εθνικό του κεφάλαιο –κυρίως το παραγωγικό, αλλά όχι μόνο– από τον ανταγωνισμό
άλλων αστικών κρατών. Όταν λέμε το «εθνικό του κεφάλαιο», εννοούμε ουσιαστικά
την εγχώρια αστική τάξη, χάριν της οποίας υπάρχει και την οποία υπηρετεί το
αστικό κράτος, ιδίως δε τη μεγαλοαστική τάξη. Μορφές προστατευτισμού είναι: οι δασμοί και οι ποσοστώσεις στις
εισαγωγές, οι διοικητικοί φραγμοί (π.χ. κανονισμοί ασφαλείας και
υγειονομικοί), η νομοθεσία
«αντι-ντάμπινγκ», οι κρατικές επιδοτήσεις σε εθνικής σημασίας επιχειρήσεις, η
προστασία της ευρεσιτεχνίας και των πνευματικών δικαιωμάτων, η χειραγώγηση του
νομίσματος (βλ. υποτιμήσεις) κ.λπ.
Με την παραπάνω έννοια, ο
προστατευτισμός είναι μια μόνιμη και υποχρεωτική παράμετρος της πολιτικής όλων
των αστικών κρατών του κόσμου και σε όλες τις περιόδους του καπιταλισμού. Ακόμα
και στο πλαίσιο της λεγόμενης «παγκοσμιοποίησης», των «ανοιχτών αγορών» και των
«ανοιχτών συνόρων», επεβίωσαν και επιβιώνουν μια σειρά από μορφές
προστατευτισμού. Είναι το πιο συνηθισμένο πράγμα μια αστική τάξη, μια αστική
πολιτική ηγεσία να τάσσεται υπέρ του «ανοίγματος των αγορών», εννοώντας όμως
κυρίως τις αγορές των ανταγωνιστών, ενώ για τις δικές της αγορές διατηρεί
διάφορους προστατευτικούς φραγμούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Γερμανία, η
οποία τις τελευταίες δεκαετίες εμφανίζεται ως βασικός υπερασπιστής των
«ανοιχτών αγορών», η ίδια όμως η ύπαρξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνιστά έναν τεράστιο
προστατευτικό φραγμό για το γερμανικό κεφάλαιο (έναντι του αμερικανικού και των
ασιατικών κεφαλαίων), ενώ η συγκεκριμένη «αρχιτεκτονική» της Ευρωζώνης και ο
τρόπος λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) προσφέρουν στη
Γερμανία σαφή υπεροχή έναντι των υπολοίπων κρατών-μελών της Ε.Ε., ιδίως δε του
ευρωπαϊκού Νότου.
Αφού, λοιπόν, ο
προστατευτισμός υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει όσο υπάρχει καπιταλισμός, γιατί
μιλάμε σήμερα για «επιστροφή του προστατευτισμού»; Αυτό συμβαίνει γιατί ο
προστατευτισμός παίρνει πολύ διαφορετικές μορφές μέσα στην εξέλιξη του
καπιταλισμού ιστορικά και γιατί το πώς συγκεκριμένα εκφράζεται ο
προστατευτισμός ως πολιτική από εποχή σε εποχή επηρεάζει με πολύ διαφορετικό τρόπο α) τις σχέσεις μεταξύ των διαφόρων
αστικών τάξεων ανά τον κόσμο, β) τις σχέσεις μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών
τάξεων μέσα σε ένα δοσμένο κράτος και γ) τις σχέσεις μεταξύ των διαφόρων
μερίδων της ίδιας αυτής αστικής τάξης.
Πριν προχωρήσουμε όμως στην
ανάλυσή μας, πρέπει να κατανοήσουμε μια κυρίαρχη αντίθεση του καπιταλισμού.
Διεθνοποίηση των παραγωγικών δυνάμεων εναντίον εθνικού
κράτους
Η κυρίαρχη αντίθεση πάνω στην
οποία γεννιέται, ακμάζει, σταθεροποιείται και παρακμάζει ο καπιταλισμός, όπως
και κάθε κοινωνικό σύστημα, είναι η αντίθεση μεταξύ των παραγωγικών δυνάμεων
και των παραγωγικών σχέσεων. Η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων (άνθρωπος,
φύση, μέσα παραγωγής, τεχνολογία) δεν σταματάει ποτέ. Όταν οι παραγωγικές
δυνάμεις φτάνουν σε ένα συγκεκριμένο σημείο ανάπτυξης, έρχονται σε σύγκρουση με
τις υπάρχουσες παραγωγικές σχέσεις (δουλοκτήτης-δούλος,
φεουδάρχης-δουλοπάροικος, κεφαλαιοκράτης-εργάτης), και τότε δημιουργούνται οι
προϋποθέσεις ανατροπής, υπέρβασης αυτών των παραγωγικών σχέσεων και εμφάνισης ενός
νέου τρόπου παραγωγής.
Ο καπιταλισμός είναι εκείνο
το κοινωνικό σύστημα που, όπως έχει πει ο Μαρξ, επαναστατικοποιεί τις
παραγωγικές δυνάμεις, τις αναπτύσσει πολύ πιο γρήγορα από τα προηγούμενα
κοινωνικά συστήματα (ενώ για πρώτη φορά μετέτρεψε την επιστήμη σε άμεσα
παραγωγική δύναμη). Μέσα στον καπιταλισμό, η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων
έφτασε, από τα τέλη του 19ου αιώνα, σε ένα σημείο όπου αυτές δεν «χωρούσαν» πια
στα όρια του εθνικού κράτους και έτσι ξεκίνησε η διεθνοποίηση των παραγωγικών
δυνάμεων (κεντρικό σημείο της ανάλυσης του Λένιν για τον Ιμπεριαλισμό) και η
δημιουργία, για πρώτη φορά στην ιστορία, μιας παγκόσμιας αγοράς, μιας
διεθνοποιημένης οικονομίας. Φυσικά, αυτές οι τάσεις έχουν απογειωθεί έκτοτε.
Όμως, ο διεθνής χαρακτήρας της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων έχει έλθει
σε μια όλο και πιο οξυμένη, ανεπίλυτη αντίθεση με το εθνικό κράτος, δηλαδή,
με την εθνική οργάνωση των επιμέρους αστικών τάξεων. Με απλά λόγια: τα εθνικά
σύνορα αποτελούν ένα αντικειμενικό εμπόδιο στην ανάπτυξη των παραγωγικών
δυνάμεων, αλλά ο καπιταλισμός δεν μπορεί
να ξεπεράσει το εθνικό κράτος. Κι αυτό γιατί: α) του είναι απολύτως
απαραίτητο για να οργανώνει την ιδεολογική χειραγώγηση, διάσπαση,
υπερ-εκμετάλλευση και καταπίεση των κατώτερων κοινωνικών τάξεων και β) στην
περίπτωση μιας 100% «παγκοσμιοποιημένης» οικονομίας, κάποιες από τις υπάρχουσες
αστικές τάξεις θα ενισχύονταν υπέρμετρα εις βάρος άλλων.
Άμεση σχέση με αυτή την
κυρίαρχη αντίθεση του καπιταλισμού έχουν φαινόμενα όπως: η σύγχρονη
αποικιοκρατία (τέλη 19ου αιώνα έως δεκαετία του ’60), οι δύο Παγκόσμιοι
Πόλεμοι, η δημιουργία των σύγχρονων ιμπεριαλιστικών μπλοκ (E.E., ASEAN-Ασία, NAFTA-Βόρεια
Αμερική κ.λπ.) και, κυρίως, η λεγόμενη «παγκοσμιοποίηση», ή μάλλον καλύτερα η ουτοπία της «παγκοσμιοποίησης».
Η Συναίνεση της Ουάσινγκτον
Το 1989, χρονιά της
κατάρρευσης του Ανατολικού Μπλοκ, τα τρία σημαντικότερα επιτελεία του διεθνούς
καπιταλισμού, που εδρεύουν στην Ουάσινγκτον, η Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές
Νομισματικό Ταμείο και το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ, συμφώνησαν πάνω σε 10
βασικούς άξονες, που από τότε θεωρούνται η πεμπτουσία αυτού που λέμε
«νεοφιλελευθερισμός» (ο οποίος βέβαια είχε κυριαρχήσει ήδη ως εθνική πολιτική
στις ΗΠΑ και τη Βρετανία) και «παγκοσμιοποίηση».
Οι άξονες αυτοί είναι:
– Ελαχιστοποίηση των
προστατευτικών φραγμών, «άνοιγμα» του διεθνούς εμπορίου
– «Απελευθέρωση» της διεθνούς
κίνησης των κεφαλαίων
–
«Απορρύθμιση», δηλαδή αποδυνάμωση κάθε θεσμού που έβαζε κάποια όρια στην
ασυδοσία του κεφαλαίου (όπως οι συλλογικές συμβάσεις)
–
Ιδιωτικοποίηση των τραπεζών, της κοινής ωφέλειας, βασικών υπηρεσιών κ.λπ.
– Δημοσιονομική
πειθαρχία και αποφυγή ελλειμμάτων
–
Αλλαγή του φορολογικού συστήματος υπέρ των επιχειρήσεων
–
Συρρίκνωση των δαπανών κοινωνικής πρόνοιας
–
Αποφυγή ανταγωνιστικών υποτιμήσεων νομισμάτων
–
Διεθνής κατοχύρωση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας
–
Επιτόκια που να καθορίζονται από την «αγορά» και όχι από την κρατική πολιτική
Η
περίοδος 1989-2008 μπορεί να θεωρηθεί ως η κατ’ εξοχήν περίοδος της πολιτικής
των «ανοιχτών αγορών» και των «ανοιχτών συνόρων», που υποτίθεται θα οδηγούσαν
σε μια γενικευμένη αύξηση της «ευημερίας» και της «ανάπτυξης» σε παγκόσμιο
επίπεδο. [Προσοχή: Αυτό δεν σημαίνει ότι ο προστατευτισμός εγκαταλείφθηκε.
Εγκαταλείφθηκαν μόνο εκείνες οι πτυχές του προστατευτισμού που ευνοούσαν, άμεσα
ή έμμεσα, ιδίως στις ανεπτυγμένες χώρες, την εργατική και τη μικροαστική τάξη,
καθώς και εκείνες που εξασφάλιζαν κάποια ισορροπία στο εσωτερικό των αστικών
τάξεων, προστάτευαν δηλαδή την παλιά βιομηχανική αστική τάξη και τα λιγότερο
διεθνοποιημένα τμήματα του κεφαλαίου].
Πού οδήγησε η Φιλελεύθερη Παγκόσμια «Τάξη»
(ή μάλλον Αταξία)
–
Απανωτές χρηματοπιστωτικές κρίσεις (Μεξικό, Ρωσία, ΝΑ Ασία, Αργεντινή) και,
τελικά, η Μεγάλη Κρίση του 2008 (στις ΗΠΑ από το 2007), μια από τις δύο
μεγαλύτερες στην ιστορία του καπιταλισμού.
–
Αποδυνάμωση των παλιών βιομηχανικών χωρών (πλην Γερμανίας) προς όφελος κυρίως
της Κίνας και της Γερμανίας.
–
Αποθέωση του παρασιτισμού, καθώς η «απελευθέρωση» της κίνησης των κεφαλαίων
έσπρωξε, εντελώς φυσιολογικά, τα κεφάλαια στις δραστηριότητες με το υψηλότερο
ποσοστό κέρδους, δηλαδή, στις παρασιτικές δραστηριότητες.
–
Μεταφορά της βιομηχανίας στις χώρες χαμηλού εργατικού κόστους / δημογραφική
συρρίκνωση στον ανεπτυγμένο κόσμο / μεθοδευμένη μεταφορά πληθυσμών (=>
τεράστιες κοινωνικές, οικονομικές, δημογραφικές ανισορροπίες)
–
Άγρια κερδοσκοπικά παιχνίδια στις τιμές βασικών τροφίμων.
–
Άνοδος της ακροδεξιάς, σαν αποτέλεσμα της καθίζησης της μικροαστικής τάξης, της
αύξησης των κοινωνικών ανισοτήτων και του μεταναστευτικού φαινομένου.
–
Γιγάντωση των κινδύνων για το περιβάλλον, λόγω της αποθέωσης της καπιταλιστικής
αναρχίας σε τομείς όπως η έρευνα και εξόρυξη ορυκτών πόρων, η παραγωγή και
μεταφορά τροφίμων και πρώτων υλών, οι υπηρεσίες (βλ. αεροπορικές συγκοινωνίες),
ο τουρισμός, η αγορά ακινήτων κ.λπ.
* Οι δύο εμπειρότεροι καπιταλισμοί του
κόσμου, αμερικανός και βρετανικός, μέσα από μια έντονη εσωτερική,
ενδο-καπιταλιστική πάλη, που συνεχίζεται ακόμη, αποφάσισαν να βάλουν ένα φρένο
σε αυτή την πορεία! Φυσικά, όχι προς
το συμφέρον των λαών αλλά για τα συμφέροντα συγκεκριμένων καπιταλιστικών
μερίδων και για τα μακροπρόθεσμα ιμπεριαλιστικά συμφέροντά τους…
Brexit-Τραμπ
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ:
Αμερικανικοί δασμοί στις εισαγωγές χάλυβα-αλουμινίου, στην κινεζική τεχνολογία,
και έπονται και στα ευρωπαϊκά αυτοκίνητα / Πιέσεις σε αμερικανικές αλλά και
ξένες εταιρείες να μεταφέρουν δραστηριότητες στις ΗΠΑ / Αποχώρηση των ΗΠΑ από
το Σύμφωνο του Ειρηνικού-TTP, από τη
συμφωνία των Παρισίων για το Κλίμα, από την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν (για
οικονομικούς λόγους!) κ.λπ. / Τείχος στα σύνορα με το Μεξικό + σκλήρυνση της
μεταναστευτικής πολιτικής / Απειλές σε εταιρείες-σύμβολα της
«παγκοσμιοποίησης», π.χ., Amazon / Προστασία
των αμερικανικών εταιρειών εις βάρος αντίστοιχων ευρωπαϊκών (Boeing εναντίον
Airbus κ.λπ.)
/ Πολιτικές και στρατιωτικές κινήσεις για τη διαίρεση των Ευρωπαίων και την
απομάκρυνσή τους από ζωτικές αγορές (Μέση Ανατολή κ.λπ.) / Απειλές στη Γερμανία
να μειώσει την εξάρτησή της από τη ρωσική ενέργεια (Nord Stream 2) / Πίεση
στην Κίνα μέσω «περικύκλωσης», νομισματικών πολιτικών και χτυπήματος των
κινεζικών επενδύσεων σε συγκεκριμένους τομείς ή συγκεκριμένες χώρες κ.λπ. κ.λπ.
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ
ΕΞΕΛΙΞΗ: Ιταλία! [Δικαιώνει την ανάλυσή μας]
Έχει κάτι προοδευτικό αυτή η πολιτική;
Όχι!
Ο καπιταλιστικός εθνικός προστατευτισμός είναι εξίσου αντιδραστικός με την
καπιταλιστική διεθνοποίηση. Τα αδιέξοδα της διεθνοποίησης αναγεννούν τον
προστατευτισμό, αλλά και ο προστατευτισμός αναγεννά την τάση για διεθνοποίηση
εκείνων των κεφαλαίων που έχουν ενισχυθεί χάρη στον προστατευτισμό!
Σημαίνει
αυτό ότι το δικό μας στρατόπεδο, το στρατόπεδο της εργατικής τάξης, πρέπει να
αδιαφορήσει για τη σύγκρουση «προστατευτισμού»-«ανοιχτών αγορών»; Πρέπει να
τηρήσουμε «ίσες αποστάσεις»; Σε καμία
περίπτωση! Κι αυτό γιατί:
–
Λένιν: «Μπορείς να νικήσεις έναν ισχυρότερο αντίπαλο μόνο με τον όρο ότι θα
αξιοποιήσεις με τον πιο επιδέξιο τρόπο την παραμικρή ρωγμή ανάμεσα στις αστικές
τάξεις των διαφόρων χωρών, ανάμεσα στις διάφορες ομάδες ή κατηγορίες της
αστικής τάξης στο εσωτερικό κάθε χώρας. Όποιος δεν το κατάλαβε αυτό, δεν
κατάλαβε τίποτα από τον μαρξισμό».
–
Τρότσκυ: «Η νίκη της Ρωσικής Επανάστασης θα ήταν αδύνατη αν η καπιταλιστική
Ευρώπη δεν ήταν διαιρεμένη».
–
Τρότσκυ: «Η πίεση της Αμερικής πάνω στην Ευρώπη θα γίνει η πηγή των μεγαλύτερων
κοινωνικών σπασμών στην ήπειρό μας».
– Η
χρεοκοπία της «παγκοσμιοποίησης», συν η υπαρξιακή κρίση της Ε.Ε., είναι μια τεράστια ιδεολογική ήττα για τον
παγκόσμιο καπιταλισμό. (Και κανείς από την «αριστερά» δεν τόλμησε να το
ξεστομίσει!)
– Η
ένταση των ιμπεριαλιστικών και ενδο-αστικών συγκρούσεων θα αναγκάσει κάποιες
αστικές τάξεις (ιδίως στην Ευρώπη) που θα βρεθούν σε δύσκολη θέση να κάνουν
ορισμένες παραχωρήσεις στην εργατική τάξη ή να απευθυνθούν στα λαϊκά στρώματα
για να συσφίγξουν το «εθνικό τους μέτωπο»! Αυτές είναι ευκαιρίες προς
αξιοποίηση από το εργατικό κίνημα!
– Η
επιστροφή των κέντρων αποφάσεων από τους υπερεθνικούς φορείς στο εσωτερικό των
εθνικών κρατών, η επαν-εθνικοποίηση της πολιτικής δηλαδή, προσφέρει έναν
ευνοϊκότερο για το δικό μας στρατόπεδο συσχετισμό!
*
Μήπως, όμως, ρίχνοντας το βάρος μας για να ηττηθεί το στρατόπεδο του
νεοφιλελευθερισμού, των «ανοιχτών αγορών» και «ανοιχτών συνόρων», αυξάνουμε
άθελά μας τις πιθανότητες για έναν Παγκόσμιο Πόλεμο ή για άνοδο του φασισμού;
Σε καμία περίπτωση! Γιατί:
α)
Ο καπιταλισμός, ούτως ή άλλως, γεννά τον πόλεμο (αλλά και τις φασιστικές
συμμορίες) όπως το σύννεφο τη βροχή. Η παρακμή του καπιταλισμού είναι η αιτία –
όχι η ένταση της ταξικής πάλης, που είναι ο μοναδικός δρόμος για να
ξεμπερδεύουμε με όλες αυτές τις απειλές.
β)
Τέτοια επιχειρήματα θυμίζουν τον Μεσοπόλεμο, όταν οι «φιλελεύθεροι»
καπιταλιστές απαιτούσαν από την εργατική τάξη και τους κομμουνιστές να κάτσουν
στα αυγά τους για να μην έρθει ο φασισμός και ο πόλεμος. Όμως, ο φασισμός και ο
πόλεμος ήρθαν τελικά, και ήρθαν ακριβώς γιατί η εργατική τάξη δεν αντέδρασε
όταν έπρεπε και όπως έπρεπε, λόγω των ακατάλληλων ηγεσιών της.
γ)
Δεν υπάρχουν αυτή τη στιγμή προϋποθέσεις για έναν Παγκόσμιο Πόλεμο, ούτε
υπάρχουν πραγματικά φασιστικά κινήματα. Έχουμε ακόμα πολύ χρόνο μπροστά μας,
αρκεί να σπεύσουμε να τον εκμεταλλευθούμε!
