Αποσπάσματα από το έργο ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΥ των Μπουχάριν-Πρεομπραζένσκυ

Στην Ιστορική μας Στήλη αυτού του μήνα δημοσιεύουμε αποσπάσματα από το κλασικό μαρξιστικό έργο «Το Αλφάβητο του Κομμουνισμού» που περιγράφουν γενικά τη λειτουργία της κομμουνιστικής κοινωνίας. Το «Αλφάβητο του Κομμουνισμού», των Νικολάι Μπουχάριν και Ευγένιου Πρεομπραζένσκυ, ήταν το σημαντικότερο εκλαϊκευτικό έργο που βγήκε στην πιο κρίσιμη περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου, συγκεκριμένα το 1920, και έπαιξε σπουδαίο ρόλο στη διάδοση των βασικών κομμουνιστικών αρχών στους Ρώσους εργάτες, αγρότες και φαντάρους και στη στερέωση της πίστης σε αυτές.

Χαρακτηριστικά του κομμουνιστικού συστήματος

 

 Μια από τις πρώτες εκδόσεις του «Αλφάβητου»

Είδαμε γιατί πρέπει ν’ ανατραπεί το καπιταλιστικό σύστημα (και το είδαμε ν’ ανατρέπεται μπρος στα μάτια μας). Χάνεται γιατί κλείνει μέσα του δυο θεμελιώδεις αντιφάσεις: Από τη μια, η αναρχία στην παραγωγή, που οδηγεί στον ανταγωνισμό, στις κρίσεις, στους πόλεμους. Απ’ την άλλη, ο ταξικός χαρακτήρας, που έχει σαν αναπόφευκτη συνέπεια την πάλη των τάξεων. Η καπιταλιστική κοινωνία είναι ένας κακά συναρμολογημένος μηχανισμός, όπου το ένα εξάρτημα σκαλώνει πάνω στο άλλο. Αυτός είναι ο λόγος που η μηχανή αυτή αργά η γρήγορα, αναπόφευκτα θα χαλάσει.

Πρέπει, κι αυτό είναι ολοφάνερο, η καινούργια κοινωνία να οργανωθεί πιο στέρεα από την καπιταλιστική. Μια και οι θεμελιώδεις αντιφάσεις του καπιταλισμού θα οδηγήσουν το σύστημα στη χρεωκοπία, πρέπει πάνω στα ερείπια αυτού του συστήματος να σχηματιστεί μια καινούργια κοινωνία, που ν’ αγνοεί τις αντιφάσεις της παλιάς. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κομμουνιστικής κοινωνίας πρέπει να είναι τα ακόλουθα: 1. Πρέπει να είναι οργανωμένη, να μην έχει δηλαδή ούτε αναρχία στην παραγωγή ούτε ανταγωνισμούς ούτε πολέμους ούτε κρίσεις. 2. Δεν πρέπει να είναι κοινωνία ταξική, που ν’ αποτελείται από δυο κομμάτια σε διαρκή πάλη ανάμεσά τους και που το ένα να εκμεταλλεύεται το άλλο. Μια κοινωνία δίχως τάξεις και όπου ολόκληρη η παραγωγή είναι οργανωμένη, δεν μπορεί  παρά να είναι μια αδερφική κοινωνία, η κοινωνία της δουλειάς, η κομμουνιστική κοινωνία.

Ας εξετάσουμε τώρα αυτή την κοινωνία από πιο κοντά.

Θεμέλιο της κομμουνιστικής κοινωνίας είναι η κοινή ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και ανταλλαγής, δηλαδή οι μηχανές, τα μηχανήματα, οι ατμομηχανές, τα βαπόρια, οι οικοδομές, οι αποθήκες, οι γερανοί, τα ορυχεία, οι τηλέγραφοι και τα τηλέφωνα, η γη και τα ζώα να είναι κτήμα της κοινωνίας που τα δουλεύει. Να μην είναι ούτε ένας ξεχωριστός καπιταλιστής ούτε μια ένωση από μερικούς πλούσιους που να τα έχουν στη διάθεσή τους, μα ολόκληρη η κοινωνία. Τι σημαίνει ολόκληρη η κοινωνία; Αυτό σημαίνει όχι μια ιδιαίτερη τάξη, μα όλοι οι άνθρωποι που αποτελούν την κοινωνία. κάτω απ’ αυτούς τους όρους, η κοινωνία μεταβάλλεται σε μια απέραντη αδερφική κοινότητα. Ούτε διασκορπισμός της παραγωγής πια ούτε αναρχία. Αντίθετα, μόνο ένα τέτοιο σύστημα θα μας επιτρέψει να οργανώσουμε την παραγωγή. Ούτε πάλη ούτε ανταγωνισμός πια ανάμεσα στους επιχειρηματίες, γιατί όλα, φάμπρικες, εργοστάσια, ορυχεία κ.λπ. δεν είναι στην κομμουνιστική κοινωνία παρά τα διάφορα τμήματα ενός μεγάλου λαϊκού εργαστηρίου που αγκαλιάζει ολόκληρη την οικονομία. Εννοείται πως μια τέτοια τρομερή οργάνωση προϋποθέτει ένα γενικό πρόγραμμα παραγωγής. Αν όλες οι φάμπρικες, ολόκληρη η γεωργία αποτελούν μια τεράστια ένωση, είναι φανερό πως πρέπει να υπολογίσουμε ακριβώς πώς να καταχωρίσουμε τις εργατικές δυνάμεις ανάμεσα στους διάφορους κλάδους της βιομηχανίας, ποια προϊόντα πρέπει να παράγουμε και σε ποια ποσότητα. Όλα αυτά πρέπει να υπολογιστούν από τα πριν, τουλάχιστον κατά προσέγγιση, και πρέπει στην εκτέλεση να προσαρμόζονται στο πλάνο που έχει χαραχθεί. Μόνο έτσι εκφράζεται η οργάνωση της κομμουνιστικής παραγωγής. Χωρίς ένα γενικό πλάνο και κοινή διεύθυνση, χωρίς έναν ακριβή υπολογισμό, δεν υπάρχει οργάνωση. Στην κομμουνιστική κοινωνία όλα αυτά υπάρχουν.

Μα δεν φτάνει λοιπόν η οργάνωση. Το σπουδαιότερο είναι να είναι μια αδερφική οργάνωση όλων των μελών της κοινωνίας. Εκτός απ’ την οργάνωσή του, το κομμουνιστικό σύστημα διακρίνεται ακόμα από το γεγονός ότι καταργεί την εκμετάλλευση, ότι καταργεί τον χωρισμό της κοινωνίας σε τάξεις.

…Η κομμουνιστική κοινωνία δεν οργανώνει μόνον την παραγωγή, απελευθερώνει επίσης τους ανθρώπους από την καταπίεση άλλων ανθρώπων. Είναι στο ακέραιο οργανωμένη.

Ο κοινωνικός χαρακτήρας της κομμουνιστικής παραγωγής εκδηλώνεται σ’ όλες τις λεπτομέρειες της οργάνωσής της. Στο κομμουνιστικό σύστημα π.χ. δεν θα υπάρχουν μόνιμοι διευθυντές εργοστασίων και οι άνθρωποι δεν θα περνούν όλη τη ζωή στην ίδια δουλειά. Σήμερα αυτό γίνεται. Ένας τσαγκάρης κάνει σ’ όλη του τη ζωή παπούτσια και δεν βλέπει τίποτε άλλο απ’ τα καλαπόδια του, ο ζαχαροπλάστης φτιάχνει όλη του τη ζωή γλυκά, ο διευθυντής ενός εργοστασίου δεν κάνει άλλο παρά να διευθύνει και να διατάζει. Όσο για τον απλό εργάτη, υποχρεώνεται σ’ όλη του τη ζωή να υπακούει και να εκτελεί τις διαταγές των άλλων. Τίποτα απ’ όλα αυτά δεν θα υπάρχει στην κομμουνιστική κοινωνία. Στον κομμουνισμό όλοι οι άνθρωποι εξασφαλίζουν μια πλατιά μόρφωση και παρακολουθούν όλους τους κλάδους της παραγωγής, σήμερα διευθύνω, λογαριάζω πόσες μπότες ή παντόφλες πρέπει να φτιαχτούν για τον ερχόμενο μήνα, αύριο θα δουλεύω σ’ ένα σαπωνοποιείο, τον άλλο μήνα πιθανόν σ’ ένα καθαριστήριο και τον επόμενο μήνα σ’ έναν ηλεκτρικό σταθμό. Αυτό θα γίνει δυνατό μόνο όταν όλα τα μέλη της κοινωνίας θα εξασφαλίσουν ανάλογη μόρφωση.

 

Διανομή στο κομμουνιστικό σύστημα

 

Νικολάι Μπουχάριν (πάνω) και Ευγένιος 

Πρεομπραζένσκυ (κάτω). Κορυφαία στελέχη

του Μπολσεβίκικου Κόμματος, εξοντώθηκαν

από τη σταλινική αντεπανάσταση το 1938

και 1937 αντίστοιχα.

Ο κομμουνιστικός τρόπος παραγωγής δεν προϋποθέτει καθόλου την παραγωγή για την αγορά, μα για τις ανάγκες. Κανείς δεν δουλεύει για τον εαυτό του, μα ολόκληρη η γιγάντια κοινότητα εργάζεται για όλους. Δεν έχουμε εδώ εμπορεύματα, μα μόνο προϊόντα. Αυτά τα προϊόντα δεν ανταλλάσσονται το ένα με τ’ άλλο, ούτε αγοράζονται ούτε πουλιούνται. Ταξινομούνται απλούστατα στις κοινοτικές αποθήκες κι από εκεί παραδίδονται σ’ όσους τα έχουν ανάγκη. Και δεν χρειάζονται καθόλου χρήματα. «Μα πώς, θα μπορούσε κανείς να ρωτήσει· ο ένας θα πάρει πολλά κι ο άλλος όχι αρκετά. Τι λογική θα είχε μια τέτοια διανομή»; Ας προσθέσουμε όμως αυτό: Στην αρχή, τα πρώτα 20 ή 30 χρόνια, θα ήταν ανάγκη ίσως να βάλουμε ορισμένους κανονισμούς, π.χ. αυτά τα εμπορεύματα θα δοθούν μόνο σύμφωνα με ορισμένες ενδείξεις στα βιβλιάρια εργασίας ή στο δελτίο εργασίας. Όμως, αργότερα, σαν στερεωθεί και αναπτυχθεί η κομμουνιστική κοινωνία, όλα αυτά θα είναι περιττά. Όλα τα προϊόντα θα είναι άφθονα, όλες οι πληγές θα ‘χουν κλείσει από καιρό και ο καθένας θα μπορεί να παίρνει όσα του χρειάζονται. Αλλά οι άνθρωποι δεν θα ‘χουν συμφέρον να παίρνουν περισσότερα απ’ όσα τους χρειάζονται; Και βέβαια όχι. Κανένας, ούτε και σήμερα ακόμη, δεν του έρχεται η ιδέα να πληρώσει στο τραμ τρεις θέσεις για να πιάσει μόνο τη μία και ν’ αφήσει τις άλλες δύο άδειες, μια τέτοια ανάγκη δεν υπάρχει. Το ίδιο θα γίνει μ’ όλα τα προϊόντα. Καθένας θα παίρνει από αποθήκη της κοινότητας ό,τι του χρειάζεται και τίποτα παραπάνω. Να πουλήσει πάλι το περίσσευμά του κανένας δεν έχει συμφέρον, αφού ο καθένας θα μπορεί να παίρνει ό,τι του χρειάζεται. Και επιπλέον, το χρήμα δεν θα έχει αξία. Ώστε στην αρχή της κομμουνιστικής κοινωνίας, τα προϊόντα θα μοιράζονται πιθανόν ανάλογα με το πόση δουλειά έκανε ο καθένας και αργότερα, απλούστατα, ανάλογα με τις ανάγκες των μελών της κοινότητας.

Ακούει κανείς πολύ συχνά, ότι στη μελλοντική κοινωνία, καθένας θα παίρνει ολόκληρο το προϊόν της εργασίας του. Καθένας θα παίρνει ό,τι κερδίζει. Αυτό δεν είναι σωστό και δεν μπορεί ποτέ να πραγματοποιηθεί ολότελα. Αν ο καθένας έπαιρνε ό,τι κέρδιζε, θα ήταν αδύνατη η ανάπτυξη της παραγωγής, η επέκταση και η βελτίωσή της. Πάντοτε θα χρειάζεται ένα μέρος της εργασίας να χρησιμοποιείται για την επέκταση και την τελειοποίηση της παραγωγής. Αν τρώγαμε ή ξοδεύαμε ό,τι έχουμε παράγει, δεν θα μπορούσαμε καθόλου να φτιάξουμε μηχανές: οι μηχανές ούτε τρώγονται ούτε φοριούνται, δεν είναι έτσι; Ο καθένας καταλαβαίνει ότι η ζωή καλυτερεύει με την ανάπτυξη και την τελειοποίηση των μηχανών. Απ’ αυτό βγαίνει το συμπέρασμα ότι ένα μέρος της εργασίας δεν αποδίδεται σε εκείνον που την προσφέρει. Ώστε δεν θα γίνει ποτέ δυνατό να δίνουμε στον καθένα ολόκληρο το προϊόν της εργασίας του. Μα αυτό δεν είναι καθόλου απαραίτητο: με τις καλύτερες μηχανές, η παραγωγή θα οργανωθεί έτσι που να ικανοποιούνται όλες οι ανάγκες.

Έτσι, στην αρχή, η διανομή των αγαθών θα γίνεται σύμφωνα με την απόδοση της εργασίας (μα όχι «ολόκληρο το προϊόν της εργασίας») και αργότερα, όταν όλα θα είναι άφθονα, σύμφωνα με τις ανάγκες.

 

Η διοίκηση στο κομμουνιστικό σύστημα

 

Στην κομμουνιστική κοινωνία δεν θα υπάρχουν τάξεις. Κι αφού δεν θα υπάρχουν τάξεις, δεν θα υπάρχει και Κράτος. Έχουμε πει πως Κράτος είναι η ταξική οργάνωση τους εξουσίας. Το κράτος χρησιμοποιείται από μια τάξη ενάντια στην άλλη· αν το κράτος είναι αστικό, στρέφεται εναντίον του προλεταριάτου, αν είναι προλεταριακό, στρέφεται εναντίον της μπουρζουαζίας. Όμως, στο κομμουνιστικό σύστημα δεν θα υπάρχουν ούτε προλετάριοι ούτε καπιταλιστές ούτε μισθωτοί εργάτες: δεν θα υπάρχουν παρά απλοί άνθρωποι, σύντροφοι. Δεν θα υπάρχουν τάξεις και πάλη των τάξεων ούτε ταξική οργάνωση. Το Κράτος δεν θα έχει καμιά χρησιμότητα, αφού δεν θα υπάρχει πάλη των τάξεων, δεν θα υπάρχει κανείς που να τον βάλουν στον ζυγό ούτε κανείς για να το κάνει.

Αλλά πώς θα μπορεί να λειτουργεί χωρίς καμιά διεύθυνση –μπορεί κανείς να μας ρωτήσει- μια τόσο τεράστια οργάνωση; Ποιος θα επεξεργάζεται το σχέδιο της κοινωνικής παραγωγής; Ποιος θα κατανέμει τις εργατικές δυνάμεις; Ποιος θα υπολογίζει τα κοινά έσοδα και έξοδα; Κοντολογίς, ποιος θα αγρυπνεί για τη διατήρηση της τάξης;

Δεν είναι δύσκολη η απάντηση. Η κεντρική διεύθυνση θα στηρίζεται σε διάφορα λογιστικά γραφεία και υπηρεσίες στατιστικής. Από εκεί, μέρα με τη μέρα, θα γίνονται οι λογαριασμοί όλης της παραγωγής κι όλων των αναγκών της, από εκεί θα υποδεικνύεται αν πρέπει ν’ αυξήσουμε ή να ελαττώσουμε τον αριθμό των εργατών και πόσοι θα χρειαστεί να εργαστούν. Και όπως όλοι θα είναι συνηθισμένοι από τη μικρή τους ηλικία στην κοινή εργασία, θα καταλαβαίνουν πως είναι αναγκαία αυτή η εργασία και πως είναι πιο εύκολη η ζωή όταν όλα βαδίζουν πάνω σ’ ένα σχέδιο, θα εργάζονται όλοι σύμφωνα με τις οδηγίες αυτών των γραφείων και υπηρεσιών. Δεν θα χρειάζονται πια ειδικοί υπουργοί ούτε αστυνομία ούτε φυλακές ούτε νόμοι ούτε διατάγματα ούτε τίποτα. Όπως οι μουσικοί σε μια ορχήστρα ακολουθούν την μπαγκέτα του μαέστρου και ρυθμίζουν τις κινήσεις τους μαζί του, έτσι κι οι άνθρωποι θα ακολουθούν τους διοικητικούς πίνακες και θα ταιριάζουνε μ’ αυτούς την εργασία τους.

Δεν θα υπάρχει πια κράτος. Ούτε ομάδες ή τάξεις που να στέκουν η μια πάνω απ’ την άλλη. Επιπλέον, στα λογιστικά αυτά γραφεία, σήμερα θα εργάζονται αυτοί, αύριο  οι άλλοι. Η γραφειοκρατία, η μόνιμη υπαλληλοκρατία θα εξαφανιστεί. Το κράτος θα πεθάνει.

Είναι φανερό πως αυτά δεν θα γίνουν παρά σ’ ένα αναπτυγμένο και στερεωμένο κομμουνιστικό σύστημα, μετά την πλήρη και οριστική νίκη του προλεταριάτου, κι ακόμα, όχι αμέσως μετά απ’ αυτή τη νίκη. Γιατί η εργατική τάξη θα είναι αναγκασμένη να παλέψει για πολύ καιρό ακόμα ενάντια στους εχθρούς της και προπαντός ενάντια στ’ απομεινάρια του παρελθόντος: τεμπελιά, νωθρότητα, εγκληματικότητα, αλαζονεία. Θα χρειαστεί δύο ή τρεις γενιές ανθρώπων να μεγαλώσουν μέσα στους καινούργιους αυτούς όρους για να καταργηθούν, από το εργατικό κράτος, οι νόμοι, οι τιμωρίες και η πίεση, για να εξαφανιστούν όλες οι επιβιώσεις του παλιού καπιταλιστικού συστήματος. Ως τότε το εργατικό κράτος είναι απαραίτητο. Στο αναπτυγμένο αυτό σύστημα, εννοείται, όπου θα έχουν πια εξαφανιστεί και τα τελευταία ίχνη του καπιταλισμού, η πολιτική εξουσία του προλεταριάτου θα πεθάνει κι αυτή. Το ίδιο το προλεταριάτο θα συγχωνευτεί με όλα τα άλλα στρώματα της κοινωνίας, αφού όλοι θα έχουν συνηθίσει λίγο λίγο να εργάζονται από κοινού, και μέσα σε 20 ή 30 χρόνια, θα υπάρχει άλλος κόσμος, άλλοι άνθρωποι και άλλα ήθη.