ΟΙ ΑΓΡΙΝΙΩΤΕΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ-ΤΡΟΤΣΚΙΣΤΕΣ (1925-1944)

 (β΄ μέρος)

Στο α΄ μέρος αυτού του αφιερώματος της Ιστορικής μας Στήλης στους Αγρινιώτες Κομμουνιστές-Τροτσκιστές (1925-1944) αναφερθήκαμε στο ξεκίνημα του επαναστατικού κινήματος στο Αγρίνιο και στους επίλεκτους αγωνιστές της εργατικής τάξης που έβγαλε το κίνημά μας σε αυτή την πόλη. Στο β΄ μέρος περνάμε σε ορισμένους από τους σημαντικότερους αγώνες του αγρινιώτικου προλεταριάτου της εποχής, στους οποίους πρωταγωνίστησαν οι αλησμόνητοι σύντροφοί μας.

Γιάννης Θεμελής

Τριαντάφυλλος Καπετανάκης

Η Γενική Απεργία

Μια από τις χρυσές σελίδες της ιστορίας όχι μόνο του αγρινιώτικου αλλά και όλου του ελληνικού εργατικού κινήματος ήταν η περίφημη Γενική Απεργία που έλαβε χώρα τον Ιούλιο-Αύγουστο του 1926.

Η απεργία ξεκίνησε από τους περίπου 3.000 καπνεργάτες της πόλης, με οικονομικά αιτήματα, γρήγορα όμως περιέλαβε όλη την εργατική τάξη του Αγρινίου και πήρε και πολιτικό χαρακτήρα, χαρακτήρα σύγκρουσης με τη θηριώδη τρομοκρατία της δικτατορίας του Πάγκαλου (1925-1926). Την προηγούμενη χρονιά είχε ιδρυθεί το Ταμείο Ασφάλισης Καπνεργατών (ΤΑΚ), ουσιαστικά το πρώτο ταμείο κοινωνικής ασφάλισης στη χώρα μας. Οι εργάτες δικαιούνταν, για πρώτη φορά, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, αλλά και βοήθημα ανεργίας, κάτι πάρα πολύ βασικό, αφού η δουλειά στα καπνά ήταν συνήθως εποχιακή. Φυσικά, το κράτος έκανε το ΤΑΚ με σκοπό να θέσει όρους και προσκόμματα για την είσοδο στο επάγγελμα, με αποτέλεσμα σε πρώτη φάση πολλοί καπνεργάτες να μείνουν άνεργοι.

Το 1926, λοιπόν, οι καπνέμποροι είχαν τεράστια αύξηση στα κέρδη τους. Οι εργάτες απαίτησαν αύξηση στα μεροκάματα. Οι καπνέμποροι αντέτειναν αύξηση μόλις 5 δρχ. στο μεροκάματο των αντρών (που ήταν 85 δρχ.) και το μεροκάματο των γυναικών να παραμείνει στις 37 δρχ.! Εδώ πρέπει να πούμε ότι τα καπνομάγαζα είχαν εισαγάγει εκείνη την εποχή μια νέα μέθοδο επεξεργασίας του καπνού, τη λεγόμενη «τόγκα», που γινόταν από γυναίκες, ώστε να χτυπήσουν τα ψηλά μεροκάματα των αντρών.

Οι καπνεργάτες απαίτησαν μια σημαντική αύξηση για τις γυναίκες και 120 δρχ. μεροκάματο για τους άντρες. Με αυτό το αίτημα ξεκίνησε η απεργία. Πρωτεργάτες, φυσικά, ήταν οι Κομμουνιστές και ειδικότερα οι Κομμουνιστές Αρχειομαρξιστές (που στο Αγρίνιο συγκεκριμένα δεν είχαν διαγραφεί ακόμα από το ΚΚΕ), και μεταξύ αυτών οι Τριαντάφυλλος, Γιάννης & Μήτσος Καπετανάκης, Γιάννης & Μήτσος Θεμελής, η οικογένεια Ξανθόπουλου, ο Γιώργος Αρμογένης, ο Κώστας Καλογεράκης, ο Λάκης Μπαρχαμπάς, αλλά και ο Αλέκος Ντούβας, που ήταν μεν στο ΚΚΕ αλλά στη συνέχεια πέρασε στην αριστερή αντιπολίτευση του κόμματος (ομάδα Ασημίδη) και που, όπως θα δούμε, το 1944 πλήρωσε και αυτός, όπως και οι σύντροφοί μας, με τη ζωή του τη διαφοροποίησή του από το «κόμμα».

Οι κηδείες των δύο νεκρών της Γενικής Απεργίας του 1926 εξελίχθηκαν σε μαχητικό 

συλλαλητήριο κατά της τρομοκρατίας 

Στις 8 Αυγούστου έγινε η μεγάλη συγκέντρωση, στην οποία κατέβηκαν περίπου 8.000 εργάτες, στα όρια της πόλης, στην Αγία Σωτήρα, αφού η χωροφυλακή είχε απαγορεύσει τη διεξαγωγή της στο κέντρο του Αγρινίου. Το κράτος είχε φέρει ενισχύσεις χωροφυλάκων από όλον το νομό και μια δύναμη ευζώνων από το Μεσολόγγι. Το συλλαλητήριο, παρ’ όλα αυτά, ήταν μαχητικότατο. Και οι ομιλίες των συντρόφων μας ενθουσιώδεις και με υψηλό ταξικό και πολιτικό περιεχόμενο. Αφού τελείωσε η συγκέντρωση και οι εργάτες γύριζαν προς το κέντρο της πόλης, οι χωροφύλακες απαίτησαν να επιστρέψουν ανά δυάδες! Το κλίμα ήταν τόσο φορτισμένο που φοβήθηκαν γενική εξέγερση και κατάληψη της πόλης από τους εργάτες! Αυτοί αρνήθηκαν να εφαρμόσουν την εντολή και τότε άρχισε η σύγκρουση. Οι χωροφύλακες βάρεσαν στο ψαχνό, αλλά και οι εργάτες απάντησαν με πέτρες και όπως αλλιώς μπορούσαν. Εκείνη τη μέρα έπεσε νεκρός ο νεαρός Θ. Καρανικόλας και η ηρωική καπνεργάτρια Βασιλική Γεωργαντζέλη, η οποία ήταν έγκυος και παρ’ όλα αυτά την εκτέλεσε εν ψυχρώ με πιστόλι ένας αξιωματικός. Πολλοί τραυματίστηκαν σοβαρά. Οι εργάτες, τελικά, κατάφεραν να διασπάσουν τον κλοιό των στρατιωτών και χωροφυλάκων, μπήκαν στο κέντρο της πόλης και κατέλαβαν την πλατεία Στράτου. Οι κηδείες των δολοφονημένων την επομένη έγιναν αφορμή για νέο μαχητικό συλλαλητήριο.

Εδώ, όμως, πρέπει να τονιστεί ότι στην απεργία είχαν προσχωρήσει και οι τσαγκαράδες, ραφτεργάτες, αρτεργάτες, ξυλουργοί (σε αυτά τα επαγγέλματα κυριαρχούσαν οι Αρχειομαρξιστές), καθώς και οι τυπογράφοι και οι οικοδόμοι. Ενώ οι επαγγελματίες και μικρέμποροι της πόλης είχαν ταχθεί αλληλέγγυοι. Ολόκληρη η πόλη, δηλαδή, είχε νεκρώσει. Εκπρόσωπος των τσαγκαράδων ήταν ο Αρχειομαρξιστής ηγέτης Πάνος Αναστασίου, ο οποίος θα πρέπει επίσης να καταγραφεί στους πρωταγωνιστές της απεργίας, καθώς είχε δουλέψει για να κατεβάσει στην απεργία και τα άλλα εργατικά σωματεία της πόλης.

Η απεργία έφτασε σε ένα υψηλότατο επίπεδο πειθαρχίας και οργάνωσης. Απεργιακές επιτροπές, ομάδες περιφρούρησης, ομάδες αλληλοβοήθειας και επισιτισμού δούλεψαν υποδειγματικά. Όπως αναγνώρισε και ο «Ριζοσπάστης», η δράση των απεργοσπαστών εκμηδενίσθηκε πλήρως. Και όλα αυτά υπό συνθήκες δικτατορίας!

Στο μεταξύ, το τοπικό τμήμα του ΚΚΕ, μέσω του απεσταλμένου Τσατσάκου, είχε πάρει εντολή από την Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος να τερματιστεί η απεργία! Η ηγεσία Σταυρίδη (του τότε Γραμματέα του ΚΚΕ) μίλησε για πρώτη φορά για «προβοκάτορες αρχειομαρξιστές», εγκαινιάζοντας μια μεθοδολογία που από τότε θα χρησιμοποιούνταν συστηματικά κατά των συντρόφων μας. Όμως, το τοπικό τμήμα του ΚΚΕ αντέδρασε και αψήφησε τις εντολές της ηγεσίας. Η απεργία έληξε μετά από περίπου 40 ημέρες με ξεκάθαρη νίκη! Οι εργάτες κέρδισαν σημαντικές αυξήσεις. Αμέσως μετά, η ηγεσία του ΚΚΕ έκανε προσπάθεια να πατάξει την «ανταρσία» στο τοπικό τμήμα, νοθεύοντας τις εκλογές για ανάδειξη νέας διοίκησης. Το αποτέλεσμα ήταν όλο σχεδόν το τμήμα να περάσει στον αρχειομαρξισμό! Οι σταλινικοί προσπάθησαν να τρομοκρατήσουν τους συντρόφους με ενέδρες για ξυλοκόπημα, αλλά ο αγρινιώτικος αρχειομαρξισμός μπήκε στο δρόμο της ανάπτυξης και της κυριαρχίας μέσα στο εργατικό κίνημα της πόλης.

Έτσι, την περίοδο μετά την απεργία οι σύντροφοί μας ελέγχουν τα εξής σωματεία: 1) Καπνεργατών (Τριαντάφυλλος, Μήτσος & Γιάννης Καπετανάκης, Νίκος, Ιορδάνης, Ευανθία και Κατίνα Ξανθοπούλου, Μήτσος & Γιάννης Θεμελής, Γιώργος Αρμογένης, Μήτσος & Λάκης Μπαρχαμπάς, Π. Σκαμνέλης, Γιάννης Μάγειρας, Νίκος Ζαχαριάδης, Αλέκος Τσεκούρας, Κώστας Καλογεράκης, Θωμάς Παπαδόπουλος). 2) Υποδηματεργατών (Πάνος Αναστασίου, Κώστας Λαδάς, Κώστας & Ανδρέας Μπαρχαμπάς, Σωτήρης & Βασίλης Ρούτσης, Σάφαρης, Τζαμέλης). 3) Ραπτεργατών (Γιώργος Ζησιμόπουλος, Χρήστος Κασκαβέλης, Νίκος Καράτσαλος, Β. Κατσώρης). 4) Αρτεργατών. 5) Ξυλουργών (Νίκος Ζησιμόπουλος). 6) Σερβιτόρων. 7) Παμπροσφυγική (Α. Φιλιππίδης, Σ. Σωφρονίου, Καστάρα).

Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι, μετά την απεργία, και παρά το νικηφόρο αποτέλεσμά της, πολλοί σύντροφοί μας αναγκάστηκαν να φύγουν στην Αθήνα, γιατί είχαν μπει για καλά στο μάτι των εργοδοτών και των χαφιέδων και δεν στέριωναν σε δουλειά. Αλλά αυτό ήταν και επιλογή της οργάνωσης, προκειμένου να αξιοποιήσει τα δοκιμασμένα αυτά στελέχη για την ανάπτυξη και άλλων τομέων της οργάνωσης – όπως και έγινε. Ωστόσο, και νέα στελέχη βγήκαν, που κράτησαν τα σωματεία στο Αγρίνιο, αλλά και οι ίδιοι γύριζαν συχνά για να στηρίξουν το αγρινιώτικο τμήμα.

Νέοι δυναμικοί αγώνες

Η είσοδος της μεγάλης καπναποθήκης Παπαπέτρου

Οι αγώνες, πάντως, συνεχίστηκαν ακάθεκτοι. Με πρωταγωνιστές πάντα τους καπνεργάτες. Στα τέλη Μαΐου του 1927 οι καπνέμποροι είχαν κηρύξει πανελλαδικό λοκάουτ. Οι καπνεργάτες είχαν απαιτήσει αυτοδιοίκηση του Ταμείου τους, και το κράτος αντέδρασε με συλλήψεις και εκτοπισμό όλης της ηγεσίας της Καπνεργατικής Ομοσπονδίας Ελλάδος (ΚΟΕ). Αμέσως οργανώθηκαν απεργίες και μαχητικές διαδηλώσεις σε όλα τα καπνεργατικά κέντρα. Έγιναν σοβαρά επεισόδια σε πολλές πόλεις και αιματηρά στη Θεσσαλονίκη, όπου επενέβη ο στρατός. Στο Αγρίνιο η πόλη ήταν στρατοκρατούμενη. Οι συνελεύσεις απαγορεύτηκαν.

Την 1η Νοεμβρίου 1927 άνεργοι καπνεργάτες συγκεντρώθηκαν μπροστά από τις αποθήκες Παπαστράτου, μπήκαν μέσα και άρχισαν να δουλεύουν, με τον τσαμπουκά που λέμε. Η χωροφυλακή ειδοποιήθηκε και ξεκίνησαν άγριες συγκρούσεις, που συνεχίστηκαν και τις επόμενες δύο ημέρες. Μόνο με ενισχύσεις από το Μεσολόγγι οι δυνάμεις καταστολής κατάφεραν να ελέγξουν την κατάσταση. Τον Μάιο και τον Σεπτέμβριο του 1929 έγιναν δυναμικές απεργίες, με αιτήματα κυρίως ασφαλιστικά και για τα επιδόματα ανεργίας, τα οποία καθυστερούσαν πολύ. Καθώς η χώρα έμπαινε πια στη μεγάλη κρίση και ο Βενιζέλος είχε περάσει το «Ιδιώνυμο», τα γεγονότα κλιμακώθηκαν. Τον Οκτώβριο του 1929, η έφιππη χωροφυλακή κινητοποιήθηκε για να απαγορεύσει προγραμματισμένη συγκέντρωση των καπνεργατών. Στην πλατεία Σουλίου βρισκόταν η Εργατική Λέσχη. Η χωροφυλακή μπήκε στην αυλή του κτιρίου για να απαγορεύσει τη συγκέντρωση. Οι εργάτες αντιστάθηκαν και δύο χωροφύλακες τραυματίστηκαν σοβαρά (μεταξύ αυτών και ο επικεφαλής της χωροφυλακής Δημητρόπουλος). Οι συγκρούσεις γενικεύτηκαν σε μεγάλο τμήμα της πόλης. Τελικά, συνελήφθησαν 40 εργάτες και από αυτούς οι 12 καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές, μεταξύ των οποίων ο Γιάννης Θεμελής. Οι εφημερίδες της εποχής έγραψαν: «Εξεγερθέντες καπνεργάτες κατέλαβον την πόλιν, η οποία ανεκαταλήφθη από τας καταλυθείσας αρχάς μόνον κατόπιν ενισχύσεώς των, αποσταλείσης από το Σύνταγμα Μεσολογγίου. Ούτοι αμύνθησαν όπισθεν ειδικών οδοφραγμάτων, οπόθεν αντέταξαν λυσσώδη άμυναν επί τρίωρον».

Το σωματείο των καπνεργατών διασπάστηκε το 1930, με ευθύνη των σταλινικών. Οι οποίοι δεν υπήρχε περίπτωση όταν ένα σωματείο περνούσε στον έλεγχο των Αρχειομαρξιστών να μην προκαλέσουν διάσπαση. Όμως, τα πιο μαχητικά στοιχεία έμειναν στο κανονικό σωματείο. Το 1930 οι καπνοβιομήχανοι ζήτησαν από τους εργάτες να επεξεργαστούν κάποια καπνά με πολύ χαμηλότερη αμοιβή, αλλιώς θα τα εξήγαγαν ακατέργαστα. Το σταλινικό σωματείο δέχθηκε, όμως το σωματείο που ελεγχόταν από τους Αρχειομαρξιστές αρνήθηκε και κάλεσε απεργία. Τότε είχε πιάσει δουλειά σαν καπνεργάτης και ο Πάνος Αναστασίου, ο οποίος πρωταγωνίστησε σε εκείνη την απεργία, μαζί με τον Τριαντάφυλλο Καπετανάκη. Η οποία, τελικά, κατεστάλη βίαια. Ο Αναστασίου και άλλοι πέντε πέρασαν από δίκη με το «Ιδιώνυμο» τον Σεπτέμβριο του 1931 και καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές.

Το 1934, νέα καπνεργατική απεργία βρίσκει πάλι επικεφαλής τους συντρόφους μας. Σε εκείνη την απεργία, συνελήφθησαν ο Νίκος Ξανθόπουλος και ο Γιάννης Καπετανάκης και βασανίστηκαν. Τον πρώτο τον έδεσε πίσω από το άλογό του ο χωροφύλακας Τσούνης και τον πήγε στο αστυνομικό τμήμα σε ημιθανή κατάσταση. Σαν να μην έφτανε αυτό, δικάστηκε και καταδικάστηκε σε εξορία.

Όταν ξέσπασε το μεγάλο πανελλαδικό εργατικό κίνημα του Μαΐου του 1936, με πρωτοπορία τους καπνεργάτες, που κατέληξε στην εξέγερση της Θεσσαλονίκης με τους 11 νεκρούς, το Αγρίνιο μπήκε και αυτό στον αγώνα, με 48ωρη απεργία από τις 6 Μαΐου. Η ήττα εκείνου του κινήματος άνοιξε το δρόμο για τη δικτατορία του Μεταξά, την 4η Αυγούστου 1936. Η μεγάλη πλειοψηφία των συντρόφων μας, όπως βέβαια και τα μέλη και στελέχη του ΚΚΕ, βρέθηκαν πολύ σύντομα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα ξερονήσια και τις φυλακές, και μεταξύ αυτών και αρκετοί από τους Αγρινιώτες.

Θα συνεχίσουμε στο επόμενο φύλλο με τα γεγονότα της Κατοχής και το τραγικό όσο και ηρωικό τέλος των συντρόφων μας, κάτω από τις σφαίρες των εκτελεστικών αποσπασμάτων του αντεπαναστατικού σταλινισμού.

Πάρις Δάγλας