Το 1852 ο Μαρξ έγραψε ότι «η ταξική πάλη οδηγεί αναγκαστικά στη δικτατορία του προλεταριάτου» (Μαρξ στον J. Weydemyer, Νέα Υόρκη). Ωστόσο, ακόμη δεν υπήρχε επιστημονική απάντηση: Πώς θα ήταν μια τέτοια επαναστατική δικτατορία; Τι θα έκανε το προλεταριάτο με το αστικό κράτος; 20 χρόνια μετά την Κομμούνα, ο Ένγκελς δήλωσε ξεκάθαρα: «Θέλετε να δείτε πώς μοιάζει η δικτατορία του προλεταριάτου; Κοιτάξτε την Κομμούνα του Παρισιού».
Το
ότι οι πόλεμοι γεννούν επαναστάσεις είναι γραμμένο στην ιστορία. Το ότι ο
οπλισμένος και καταπιεσμένος εργάτης μπορεί να στραφεί κατά της κυρίαρχης τάξης
είναι ο φόβος των κυρίαρχων τάξεων. Αυτό συνέβη με την Κομμούνα. Οι Γάλλοι
εργάτες οπλίστηκαν από την αστική κυβέρνηση και δημιούργησαν την Εθνοφρουρά για
να αντιμετωπίσουν τους Πρώσους. Όταν
όμως η γαλλική κυβέρνηση συνθηκολόγησε με τον Βίσμαρκ, οι Γάλλοι εργάτες αρνήθηκαν
να παραδώσουν τα όπλα. Αντ’ αυτού, ύψωσαν το λάβαρο της Κομμούνας.
Στην
σύντομη ύπαρξή της –διήρκεσε 72 ημέρες–, η Κομμούνα, ως εκτελεστικό και
νομοθετικό σώμα ταυτόχρονα, πέρασε μια σειρά μέτρα που ο Λένιν τα περιγράφει ως
«γέφυρα που οδηγεί από τον καπιταλισμό
στον σοσιαλισμό».
Η
πρώτη πράξη της Κομμούνας ήταν να διαλύσει τον μόνιμο στρατό και να κάνει την
Εθνοφρουρά τη μόνιμη στρατιωτική δύναμη. Κατάργησε
τα προνόμια των κρατικών λειτουργών και κανείς δεν πληρωνόταν πάνω από τον μέσο
μισθό ενός εργάτη. Όλοι οι εκπρόσωποι ήταν υπόλογοι στον λαό και άμεσα
ανακλητοί. Διαχωρίστηκε η εκκλησία από το κράτος. Η θρησκεία έγινε ιδιωτική
υπόθεση. Για τους άστεγους απαιτήθηκαν τα άδεια σπίτια και δημόσια κτήρια.
Έκλεισαν τα ενεχυροδανειστήρια που εκμεταλλευόντουσαν αδίστακτα τους
εργαζομένους. Καταργήθηκαν η νυχτερινή εργασία και τα εργατικά πρόστιμα. Εργοστάσια που είχαν εγκαταλειφθεί από τους
ιδιοκτήτες τους και η παραγωγή τους ήταν ζωτικής σημασίας, τα ανέλαβαν
εργατικοί συνεταιρισμοί. Η δημόσια εκπαίδευση, η τέχνη και ο πολιτισμός έγιναν
διαθέσιμα για όλους. Η γκιλοτίνα κάηκε δημόσια. Αναγνωρίστηκε ο πολιτικός
γάμος και το διαζύγιο. Η Κομμούνα αναγνώρισε τα παράνομα παιδιά, καθιστώντας
τις ανύπαντρες γυναίκες ίσες με τις παντρεμένες. Ωστόσο, η υπόσχεση της Κομμούνας
για την απελευθέρωση των γυναικών έμεινε ανεκπλήρωτη.
Σφάλματα
που επηρέασαν την έκβαση της Κομμούνας ήταν ότι δεν προχώρησε στην «απαλλοτρίωση των απαλλοτριωτών»: ιδρύματα όπως
οι τράπεζες έμειναν άθικτα. Και αντί να εκμηδενίσει τους εχθρούς της, προσπάθησε
να τους επηρεάσει ηθικά. Δύο βασικές προϋποθέσεις για να νικήσει η κοινωνική
επανάσταση ήταν επίσης απούσες: α) Το
1871 ο γαλλικός καπιταλισμός δεν ήταν ακόμη ανεπτυγμένος, η Γαλλία ήταν μια
χώρα βιοτεχνών, αγροτών, καταστηματαρχών, κυρίως μικροαστών δηλαδή. β) Έλλειπαν η προκαταρκτική οργάνωση και
προετοιμασία (δηλαδή, ένα εργατικό κόμμα) και τα μαζικά συνδικάτα. Και
σαφώς η Κομμούνα δεν είχε και τον χρόνο ώστε να ασχοληθεί με την εφαρμογή του
προγράμματός της. Οι αντίπαλες δυνάμεις είχαν ήδη ανασυνταχθεί με τη στήριξη
των καθυστερημένων αγροτών και της επαρχιακής μικροαστικής τάξης, και με την
υποστήριξη του Βίσμαρκ έπνιξαν στο αίμα την εξέγερση. Τριάντα χιλιάδες εργάτες σφαγιάστηκαν στους δρόμους του Παρισιού και
χιλιάδες εξορίστηκαν.
Μπορεί
η Κομμούνα του Παρισιού να ηττήθηκε, παραμένει όμως ένα λαμπρό μανιφέστο για
ολόκληρο τον κόσμο. Οι Κομμουνάροι
έδειξαν ότι ένας διαφορετικός κόσμος χωρίς εκμετάλλευση και καταπίεση είναι
εφικτός. Ωστόσο, δεν αρκεί να στρέφουμε τα μάτια μας στην Κομμούνα μόνο
γιατί μας εμπνέει. Σήμερα, 150 χρόνια
μετά, σε μια περίοδο έντονης ταξικής πάλης, είναι ζωτικής σημασίας η εργατική
τάξη να γνωρίζει και να κατανοεί τη δική της ιστορία. Να κατανοήσει τόσο τις
επιτυχίες όσο και τις αποτυχίες της προκειμένου να πετύχει μια μόνιμη νίκη. Οι
ηρωικές, θριαμβευτικές αλλά και τραγικές προσπάθειες των Κομμουνάρων για την
οικοδόμηση της πρώτης εργατικής κυβέρνησης στην ιστορία είναι γεμάτες με
μαθήματα για τους επαναστάτες του σήμερα.
Όλγα Στεφανίδου
