Ο ΚΕΪΝΣ, Η ΑΝΕΡΓΙΑ, ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ

Ο μεγαλύτερος αστός οικονομολόγος του 20ού αιώνα, ο Τζον Μέιναρντ Κέινς, ρωτήθηκε το 1930, εν μέσω της χειρότερης κρίσης που είχε γνωρίσει μέχρι τότε ο καπιταλισμός, για το πώς έβλεπε την κατάσταση της ανθρωπότητας έναν αιώνα αργότερα, δηλαδή, το 2030. Απάντησε

Οι «εκτιμήσεις» των αστικών επιτελείων ότι οι υπολογιστές θα αφήνουν όλο
 και περισσότερους εργάτες άνεργους εκφράζουν και την (ανόητη) ελπίδα
 του καπιταλισμού να απαλλαγεί από την εργατική τάξη, δηλαδή,
 από τον ιστορικό νεκροθάφτη του.

ότι, με τους πιο μέτριους υπολογισμούς, ο παγκόσμιος πλούτος θα είχε αυξηθεί κατά 8 φορές και ότι τουλάχιστον στις πιο ανεπτυγμένες χώρες δεν θα υπήρχε κανένα θέμα βασικών
αναγκών, οι άνθρωποι θα μπορούσαν να δουλεύουν κατά μέσο όρο 3 ώρες την ημέρα και το βασικό τους μέλημα θα ήταν η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Δεν μπορούμε να μην παρατηρήσουμε, πάντως, ότι η πρόβλεψη του Κέινς είχε έναν ξεκάθαρα σοσιαλιστικό χαρακτήρα.

Το πρώτο μέρος της πρόβλεψης αυτής, σε σχέση με την αύξηση του παγκόσμιου πλούτου, έχει επιβεβαιωθεί. Για αυτό, βέβαια, δεν χρωστάμε καμιά χάρη στον καπιταλισμό. Αντίθετα, η εξέλιξη της επιστήμης, της τεχνολογίας, και κυρίως της παραγωγικότητας της ανθρώπινης εργασίας, υπήρξε τόσο αλματώδης όλες αυτές τις δεκαετίες, που κανονικά θα έπρεπε όχι μόνο η αύξηση του παγκόσμιου πλούτου να είναι μεγαλύτερη αλλά να συμβούν με μεγάλη ευκολία και όλα τα υπόλοιπα που προέβλεπε ο Κέινς. Και ακριβώς είναι η παρακμή του καπιταλισμού, ο διαρκώς αυξανόμενος παρασιτισμός του, οι κρίσεις, οι πόλεμοι, τα έξοδα που γεννά η καπιταλιστική αναρχία, η «ηλίθια τσιγκουνιά μιας χούφτας δισεκατομμυριούχων» (για να θυμηθούμε και τον Λένιν) που έχουν σταθεί εμπόδιο σε μια πρόοδο που είναι κάτι παραπάνω από εφικτή.

Το πρόβλημα σήμερα δεν είναι ότι στα θέματα αυτά έχουμε μείνει στάσιμοι· αλλά ότι, από ορισμένες απόψεις, έχουμε κάνει και βήματα πίσω. Η φτώχεια στις καπιταλιστικές μητροπόλεις είναι αυξανόμενη. Η κοινωνική πρόνοια αποψιλώνεται. Οι σχέσεις εργασίας έχουν ελαστικοποιηθεί σε τέτοιο βαθμό, που σε πολλές περιπτώσεις οι εργαζόμενοι πρέπει να δουλεύουν 10ωρα και 12ωρα για να κερδίζουν λιγότερα απ’ αυτά που κέρδιζαν με το 8ωρο. Και ενώ ένα μεγάλο ποσοστό των εργαζομένων είναι αναγκασμένο να δουλεύει όλο και περισσότερο για να επιβιώσει, ένα εξίσου μεγάλο ποσοστό έχει εγκλωβιστεί στη μακροχρόνια ανεργία, με ελάχιστες πιθανότητες για μια μόνιμη θέση εργασίας. Ο φιλελεύθερος αγγλοσαξονικός Τύπος έχει γεμίσει από άρθρα με τίτλους όπως «Μα πού πήγε επιτέλους η εργασία;». Άρθρα που περιέχουν μαύρες προβλέψεις, σύμφωνα με τις οποίες η υποκατάσταση της ανθρώπινης εργασίας από τους υπολογιστές προχωρά τόσο γρήγορα που ακόμα και τα σημερινά επίπεδα ανεργίας σύντομα θα μοιάζουν ζηλευτά!

Όμως όχι, τίποτα απ’ όλα αυτά δεν είναι μοιραίο! Ήδη εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα, η εργατική τάξη κατάφερε με αιματηρούς αγώνες να επιβάλει το 8ωρο, γεγονός που βελτίωσε αλματωδώς την ποιότητα της ζωής της και την έφερε για πρώτη φορά σε επαφή με τα αγαθά του πολιτισμού, την ψυχαγωγία, τη μόρφωση. Η παραγωγικότητα όχι μόνο δεν μειώθηκε, όπως προέβλεπαν και τότε οι αντιδραστικοί αστοί, αλλά εκτοξεύθηκε, αφού ο εργάτης μπορούσε πλέον να αποκτά πολύ περισσότερες γνώσεις, δεξιότητες, εμπειρίες. Κατ’ αναλογία, σήμερα θα έπρεπε να θεωρούμε αυτονόητη μια νέα, γενικευμένη, μεγάλη μείωση ωρών εργασίας, φυσικά χωρίς μείωση μισθών, που θα ήταν και η ενδεδειγμένη λύση στο πρόβλημα της ανεργίας. Η οποία, ασφαλώς, δεν οφείλεται στους υπολογιστές. Ας μην ξεχνάμε ότι, και όταν εμφανίστηκαν οι πρώτες μηχανές, στις αρχές του 19ου αιώνα, πολλοί προέβλεπαν ότι όλοι οι εργάτες (που τότε ήταν χειρώνακτες) θα έμεναν άνεργοι. Το πρόβλημα δεν είναι, λοιπόν, οι υπολογιστές, αλλά ο παρακμιακός παρασιτισμός του καπιταλισμού. Που προτιμά να επενδύει σε οτιδήποτε άλλο παρά σε τομείς που δημιουργούν θέσεις εργασίας, όταν δεν καταστρέφει μαζικά θέσεις εργασίας με τις όλο και βαθύτερες κρίσεις του.

Η λύση δεν είναι να υποτάξουμε τις ζωές των ανθρώπων στην παράνοια του υπέργηρου καπιταλισμού, αλλά αντίθετα να υποτάξουμε τις παραγωγικές μας δυνάμεις στις ανάγκες μας, ανατρέποντας ένα κοινωνικό σύστημα που έχει φάει από καιρό τα ψωμιά του.

Πάρις Δάγλας