Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΕΡΟΥΧΗΣ και οι ιστορικοί αγώνες των λιθογράφων εργατών

Ο Γιάννης Βερούχης (στη μέση) σε μια από τις προδικτατορικές συνελεύσεις

 του σωματείου των λιθογράφων, που άφησαν εποχή

Στις 4 Ιουνίου συμπληρώνονται οκτώ χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου Κομμουνιστή-Τροτσκιστή επαναστάτη και εργατικού ηγέτη Γιάννη-Βλαδίμηρου Βερούχη. Αφιέρωσε και την τελευταία ικμάδα της δύναμής του στην ανασυγκρότηση της επαναστατικής πρωτοπορίας, στην επαναθεμελίωση του επαναστατικού μαρξισμού, στη διαμόρφωση μιας μαχητικής εργατικής εφημερίδας, της Σοσιαλιστικής Προοπτικής μας.
Και πάσχισε μέχρι το τέλος να μεταδώσει στις επόμενες γενιές του κινήματος τις πολύτιμες γνώσεις και εμπειρίες του από έναν σωρό τομείς, ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζει: η οργάνωση ενός πρότυπου εργατικού σωματείου, του σωματείου των λιθογράφων εργατών, και η νικηφόρος διεξαγωγή μιας σειράς εργατικών αγώνων που άλλαξαν την πορεία του σύγχρονου ελληνικού εργατικού κινήματος. Από αυτή την κορυφαία προσφορά του Γιάννη Βερούχη στην ελληνική εργατική τάξη προβάλλουμε ορισμένες όψεις, μέσα από άρθρα του στη Σοσιαλιστική Προοπτική.

* Πώς προετοιμάστηκε από τη σκοπιά της οργανωτικής σκέψης η νικηφόρος δράση του σωματείου λιθογράφων

Όσοι εργάτες χρειάστηκε να ασχοληθούν σε βάθος με τους εργατικούς οικονομικούς αγώνες, τους λεγόμενους συνδικαλιστικούς, και ζήτησαν πληροφορίες για τα ζητήματα της τακτικής των εργατικών αγώνων, βρήκαν πολύ λίγα πράγματα.

…Για τους νέους συντρόφους λιθογράφους που κατέκτησαν την ηγεσία του εργατικού σωματείου τους, στο ζήτημα αυτό βρέθηκε τελικά μια λύση, αλλά όμως εντελώς τυχαία.

Ένας νέος εργάτης λιθογράφος της ηγεσίας του Σωματείου Λιθογράφων βρήκε παρατημένα σε ένα συρτάρι ενός συγγενικού του σπιτιού, που το επισκεπτόταν ένας εύελπις, τα μηνιαία τεύχη της «Γενικής Στρατιωτικής Επιθεώρησης» του Γενικού Επιτελείου Στρατού, του έτους 1953. Και έπεσε σ’ αυτά με τα μούτρα, πάνω στα θέματα: Επίθεση – Πλευροκόπηση – Αντεπίθεση – Παραπλάνηση – Αιφνιδιασμός – Λογική και παράλογη τακτική – Οργάνωση των πληροφοριών – Ψυχολογικός πόλεμος – Ο ρόλος του ηθικού των αντιμαχόμενων – Η θεωρία της διαρκούς απασχόλησης – Η μελέτη της προσωπικότητας του αντιπάλου, και άλλα πολλά.

…Ο πειραματισμός της προσαρμογής της στρατιωτικής τακτικής πάνω στους αγώνες των εργατών λιθογράφων διάρκεσε 14 χρόνια, και έγινε πάνω σε 60 μεγάλες και μικρές εργοστασιακές απεργίες, από τις οποίες η ηγεσία των εργατών λιθογράφων κέρδισε απόλυτα τις 58. Η επιτυχία ήταν καταπληκτική.

* Πώς έσπασε η τρομοκρατία της αστυνομίας

Ένα από τα βασικότερα προβλήματα των εργατικών σωματείων αυτής της εποχής ήταν η αστυνομική τρομοκρατία, όπου η πάλη εναντίον της άρχισε από το σωματείο λιθογράφων.

Η άσκηση της αστυνομικής τρομοκρατίας γινόταν απ’ το συνδικαλιστικό τμήμα της γενικής ασφάλειας του αρχιτρομοκράτη Ρακιτζή, με τα εξής μέσα:

1) Με την παρακολούθηση των συσκέψεων των διοικητικών συμβουλίων και των συνελεύσεων, από αστυνομικό με πολιτικά.

2) Με την υποχρεωτική προέγκριση και σφράγιση του κειμένου κάθε ανακοινώσεως ή δημοσιεύσεως του εργατικού σωματείου.

3) Με τον έλεγχο των βιβλίων του σωματείου (ταμείου, μητρώου και πρακτικών).

4) Και με την υποχρεωτική αρπαγή των συνδρομών των μελών του σωματείου, διαμέσου της υποχρεωτικής  αγοράς από το εργατικό σωματείο των εισιτηρίων των ποδοσφαιρικών ματς Αστυνομίας-Χωροφυλακής…

Το πρώτο χτύπημα της αστυνομικής τρομοκρατίας ήταν η άρνηση της διοίκησης του σωματείου λιθογράφων να ξαναγοράσει ποδοσφαιρικά εισιτήρια της αστυνομίας. Το δεύτερο χτύπημα ήταν ότι δεν επέτρεψε στον αστυνομικό για την παρακολούθηση του σωματείου να μπει στην αίθουσα της συνέλευσης των λιθογράφων. Και το τρίτο ήταν ότι κυκλοφόρησε ανακοίνωση χωρίς την προέγκριση της αστυνομίας.

Τότε ο Ρακιτζής –αυτός ο φόβος και ο τρόμος της γενικής ασφάλειας–  ξέσπασε. Κάλεσε τον γραμματέα της Διοίκησης των λιθογράφων, και βγάζοντας αφρούς απ’ το στόμα τον απείλησε… με τιμωρία εάν ξανασυνέβαινε τέτοια κομμουνιστική παρανομία…

Αμέσως μετά συνήλθε σε σύσκεψη η διοίκηση των λιθογράφων, και κατά πλειοψηφία (τεσσάρων στους επτά) αποφάσισε και κυκλοφόρησε μια νέα μαχητικότατη ανακοίνωση εναντίον της τρομοκρατίας των εργοδοτών…!

Όλα τα αριστερά σωματεία του Εργατικού Κέντρου Αθηνών αμέσως ακολούθησαν τα βήματα του σωματείου λιθογράφων, αλλά και ταυτόχρονα αυξήθηκε η συσπείρωση των εργατών λιθογράφων στο σωματείο τους.

Η αστυνομική τρομοκρατία, στα βασικά της σημεία, είχε καταρρεύσει. Ήταν η σκοτεινή εποχή του 1953-1955.

* Με ποιες αντιλήψεις και μεθόδους οι τροτσκιστές κέρδισαν την εμπιστοσύνη και εκτίμηση των μαχόμενων εργατών

Η νέα ηγεσία των λιθογράφων εργατών ήταν εξοπλισμένη αλλά και επανασυμπλήρωσε τον εξοπλισμό της με τις εξής αντιλήψεις:

Α. Η καλλιέργεια της ταξικής συνείδησης. Αυτή διαμορφώνεται με τους εργατικούς αγώνες και με τα εξής απλά επιχειρήματα: «Ό,τι κατέχουν οι εργοδότες είναι συσσωρευμένη απλήρωτη δική μας δουλειά, και κατά συνέπεια είναι δικά μας. Με την αύξηση που διεκδικούμε, ζητάμε απλώς την επιστροφή ενός μικρού μέρους από όσα μας έχουν κατακρατήσει. Διότι το μεροκάματο που παίρνουμε ανταποκρίνεται σε ένα μικρό μέρος από το οκτάωρο που δουλεύουμε». Αυτά τα απλούστατα επιχειρήματα γινόντουσαν δεκτά από όλους σχεδόν τους λιθογράφους εργάτες.

Β. Η αδαμάντια αρχή της ενότητας. Η ενότητα των εργατών ήταν η κυρίαρχη ιδέα της συνδικαλιστικής οργάνωσης. Και κάθε κλονισμός αυτής της αρχής ισοδυναμούσε με το έγκλημα των εγκλημάτων, και καμιά κομματική τοποθέτηση του οποιουδήποτε δεν μπορούσε να δικαιολογήσει τον κλονισμό της ενότητας. Γι’ αυτό και στις αρχαιρεσίες του σωματείου, που παίρναμε κυριολεκτικά συντριπτική πλειοψηφία, εκλέγαμε πέντε δικούς μας συντρόφους, καθώς και δύο άλλους σοβαρούς και τίμιους λιθογράφους εργάτες. Έναν σταλινικό και έναν δεξιό. Και αυτό οι εργάτες λιθογράφοι το ήξεραν και το εκτιμούσαν πάρα πολύ.

Γ. Η αναγκαιότητα της δημοκρατίας. Η δημοκρατία απαιτεί την πλήρη ελευθερία κριτικής. Την ελεύθερη παρακολούθηση των συσκέψεων της διοίκησης. Και την εξασφάλιση από το προεδρείο των συνελεύσεων –που ήταν πάντα φιλικό προς εμάς– της περιφρούρησης του δικαιώματος του κάθε εργάτη λιθογράφου να ασκεί οποιαδήποτε κριτική προς οποιονδήποτε, όσο πικρή και να ήταν.

Δ. Η αναγκαιότητα της πειθαρχίας. Αυτό το αναγκαίο επίπεδο πειθαρχίας στηρίχθηκε στην αβίαστη εμπιστοσύνη, σεβασμό και αναγνώριση των ικανοτήτων της ηγεσίας του σωματείου από όλους τους εργάτες λιθογράφους. Και αυτή η αναγνώριση στηριζόταν στο ότι κάθε εργοστασιακή απεργία ταυτίστηκε με τη νίκη. Διότι από τις 61 απεργίες ήταν νικηφόρες οι 59. Δηλαδή στη συνείδηση του κάθε εργάτη λιθογράφου, η ηγεσία του σωματείου του ήταν η αναμφισβήτητη ηγεσία των νικητών.

Και αυτή η αντίληψη πέρασε σε πολλούς εργοδότες, που υποχωρούσαν χωρίς απεργία.

Ε. Η εφημερίδα του σωματείου. Στην οργάνωση του αγώνα και στην ταξική διαπαιδαγώγηση των εργατών λιθογράφων συνέβαλε κατά πολύ και η μηνιαία εφημερίδα του σωματείου «Ο εργάτης τύπου και χάρτου». Αυτή συμπεριελάμβανε, εκτός από την αγωνιστική ενημέρωση, άρθρα εργατικής πολιτικής οικονομίας, άρθρα παγκόσμιας εργατικής ιστορίας, μέχρι και εργατικής ποίησης. Όπως π.χ. την πρωτοποριακή κοινωνική ποίηση του μεγάλου Γερμανού ποιητή Μπέρτολντ Μπρεχτ.

ΣΤ. Η τακτική του αγώνα. Η τακτική της νέας ηγεσίας ήταν απλή. «Πολεμάμε για τη ζωή των οικογενειών μας, χτυπώντας πάντα στο πιο αδύνατο σημείο του αντιπάλου. Γι’ αυτό χτυπάμε τον κάθε εργοδότη που μας αρνείται το δικαίωμα να ζήσουμε ανθρώπινα, μεμονωμένα με εργοστασιακή απεργία. Και όταν με τους αγώνες μας φθάσουμε στο επιθυμητό επίπεδο συνείδησης, αυτοπεποίθησης και αγωνιστικής εκγύμνασης των εργατών, τότε θα συγκρουστούμε με το σύνολο του αντιπάλου για πολύ μεγαλύτερα αιτήματα από τα σημερινά».

* Ένα παράδειγμα πρωτοτυπίας και τόλμης στο πεδίο της τακτικής

Και τώρα θα εξιστορήσουμε τη μεταφορά ενός σημείου της στρατιωτικής τακτικής, της «λογικής και παράλογης τακτικής», στην απεργία 50 περίπου εργατών του εργοστασίου Μαλικούτη.

Το εργοστάσιο ήταν μικρό αλλά η απεργία σημαντική, διότι ο Μαλικούτης ήταν σκληρός και έκανε έντονη κριτική κατά των μεγάλων εργοδοτών που είχαν υποχωρήσει στα απεργιακά αιτήματα των εργατών λιθογράφων.

Η διοίκηση των λιθογράφων προετοίμασε τους εργάτες για την απεργία, ανακοίνωσε στον Μαλικούτη τα αιτήματά της (συνολική αύξηση 25%), και αμέσως κήρυξε την απεργία και απευθύνθηκε στους εργαζόμενους των εργοστασίων των νικηφόρων απεργιών, και με τους εράνους αυτών εξασφάλισε την οικονομική ενίσχυση των απεργών.

Η απεργία ήταν στην ακμή της, όταν ο Μαλικούτης ανακοίνωσε την πρόσληψη προσωπικού, οπότε η διοίκηση των λιθογράφων κατέφυγε στην «παράλογη τακτική», με πλήρη μυστικότητα. Παρουσιάστηκαν στον Μαλικούτη δύο «απεργοσπάστες», που αφού δούλεψαν σκληρά και με υπερωρίες δύο ημέρες ο πρώτος και τρεις ο δεύτερος, ειδοποίησαν «τρομοκρατημένοι» τον Μαλικούτη ότι δεν θα ξαναπήγαιναν, γιατί φοβόντουσαν το σωματείο. Τότε ο Μαλικούτης οδηγήθηκε στο συμπέρασμα που ήθελε η ηγεσία του σωματείου, ότι ο δρόμος των απεργοσπαστών ήταν για αυτόν κλειστός, και ζήτησε συνάντηση για να διαπραγματευθεί πάνω στα αιτήματα της απεργίας.

* Μια συνοπτική παρουσίαση της ιστορικής απεργιακής νίκης του 1977

Αφίσα από τη μεγάλη απεργία του ’77

Η πενθήμερη σαραντάωρη εβδομαδιαία εργασία και η αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή (τιμαριθμικό μεροκάματο) κατακτήθηκαν για πρώτη φορά στην ιστορία της ελληνικής εργατικής τάξης με τη μεγάλη απεργία των λιθογράφων του 1977.

Και για όποιον πραγματικά θέλει να μάθει τι έγινε τότε, η πιο απλή και τίμια απάντηση είναι ότι: Δυόμισι χιλιάδες εργάτες λιθογράφοι, οπλισμένοι με το πρόγραμμα των διεκδικήσεων του Λέοντα Τρότσκυ, έλαβαν μέρος αποφασιστικά σε μια απεργία συνεχούς διαρκείας τριών μηνών, και ενίκησαν.

Ο Λέοντας Τρότσκυ διατύπωσε το 1938 ένα πρόγραμμα μεταβατικών διεκδικήσεων, που είχε για σκοπό τη συστηματική κινητοποίηση των μαζών για την προλεταριακή επανάσταση. Αυτό το «ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ 4ης ΔΙΕΘΝΟΥΣ» των 64 σελίδων, που αναλύει εξονυχιστικά κάθε πτυχή των βασικών προβλημάτων της εργατικής τάξης: Αρχίζει με την αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή και τη μείωση των ωρών εργασίας, για την αντιμετώπιση της ακρίβειας και της ανεργίας.

Σ’ αυτά ακριβώς στηρίχθηκε η εισήγηση των διεκδικήσεων των εργατών λιθογράφων – που το θεμέλιό της ήταν η βαθιά βεβαιότητα των εισηγητών για την επικαιρότητα του προγράμματος του Τρότσκυ, στο οποίο επρόσθεσαν έναν μήνα άδεια με αντίστοιχο επίδομα, και ένα υψηλό ποσοστό αυξήσεων.

Ο αγώνας όμως αυτός, στην ουσία ήταν μια ιστορική συνέχεια. Η οργάνωση του σωματείου λιθογράφων ήταν έργο από παλιά μιας ομάδας εργατών λιθογράφων αγωνιστών, εξοπλισμένων με τις επαναστατικές κομμουνιστικές ιδέες του Λέοντα Τρότσκυ. Και είχε σφυρηλατήσει ακατάλυτους δεσμούς εμπιστοσύνης και εκτίμησης με τους εργάτες λιθογράφους.

Και οι κυριότεροι εργάτες αυτής της ομάδας ήταν οι: Γιάννης Βερούχης, Γιώργης Χατζής, Ανδρέας Κεφαλάς, Μάριος Τσιαδής, Νίκος Τζανανδρέας, Παναγιώτης Σακατζής, Γιώργος Κότσου, Ματίνα Γορανίτου-Βερούχη, Βαγγέλης Τσίλης, Αντώνης Δαμίγος, Θόδωρος Αραβαντινός, Κυριάκος Σαρηγιάννης, Κώστας Αμπάβης και Γιάννης Εξαρχόπουλος.

Είναι δε πολύ χαρακτηριστικό πως, παρόλο ότι μετέπειτα η διοίκηση του σωματείου πέρασε σε πασοκο-σταλινικά χέρια, τα δύο επιτελικά όργανα της ιστορικής απεργίας του 1977 είχαν επικεφαλής εργάτες της προαναφερόμενης ομάδας. …Πρόεδρος της δυναμικής απεργιακής επιτροπής των 150 μελών ήταν ο εργάτης Γ. Βερούχης, και πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Σωματείου Λιθογράφων ήταν ο εργάτης Γ. Χατζής.

Η απεργιακή επιτροπή αντιπροσώπευε ό,τι δυναμικότερο διέθετε η απεργία. Και τα 150 μέλη της ήταν σε συνεχή δράση μέρα και νύχτα. Συνερχόταν σε ολομέλεια σχεδόν καθημερινά. Είχε μια εκπληκτικά αυστηρή πειθαρχία, που δεν στηριζόταν όμως σε κανέναν καταναγκασμό, αλλά σε μια πλήρη εμπιστοσύνη και έναν βαθύτατο σεβασμό. Είχε μια εσωτερική συνοχή, και παρά τη φοβερή δραστηριότητά της ήταν ακούραστη. Αλλά πάνω απ’ όλα όμως ήταν το κέντρο της αυτοπεποίθησης και της αισιοδοξίας της απεργίας.

Η απεργία των λιθογράφων εργατών του 1977 ήταν και είναι, 1) από άποψη πολιτική, δηλαδή της επιβεβαίωσης της επικαιρότητας του προγράμματος του Λέοντα Τρότσκυ, 2) από άποψη προγραμματικού εξοπλισμού ολόκληρης της ελληνικής εργατικής τάξης, 3) από άποψη διάρκειας, ανυποχώρητου πνεύματος, και αγωνιστικού φανατισμού, 4) από άποψη οργανωτικής και τακτικής πρωτοτυπίας, 5) από άποψη δημοκρατικής λειτουργίας και συμμετοχής των εργατών, 6) από άποψη παραδειγματισμού, 7) και από την άποψη της ολοκληρωτικής νίκης: η σημαντικότερη μάχη της ελληνικής εργατικής τάξης από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι σήμερα.

…Και το γενικότερο συμπέρασμα από αυτή την απόλυτα νικηφόρο απεργία ήταν: η επιβεβαίωση της τεράστιας αξίας και της επικαιρότητας του Μεταβατικού Προγράμματος του Λέοντα Τρότσκυ, όπως επίσης και του ότι η ελληνική εργατική τάξη ήταν χίλιες φορές αριστερότερη και δυναμικότερη από όλους αυτούς που μιλούσαν στο όνομά της, ενώ ήταν πολιτικοί υπηρέτες της αστικής τάξης, και ότι αυτό που έλειπε στην εργατική τάξη ήταν μια ηγεσία…