Μέρος 1ο
Αποσπάσματα από το
ομώνυμο έργο του Λέοντα Τρότσκυ (συλλογή άρθρων που γράφτηκαν μεταξύ 1922 και
1928)
Δημοσιεύουμε στην
Ιστορική Στήλη αυτού και των δύο επόμενων φύλλων μας ορισμένα αποσπάσματα από
το μνημειώδες έργο του Λέοντα Τρότσκυ «Ευρώπη και Αμερική». Όπως θα διαπιστώσει
ο αναγνώστης, οι εκτιμήσεις και προβλέψεις του Τρότσκυ πάνω στο θέμα των
σχέσεων Ευρώπης και Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής πριν από 90 περίπου χρόνια
όχι μόνο επιβεβαιώθηκαν σε έναν εκπληκτικό βαθμό αλλά σήμερα είναι ίσως πιο
επίκαιρες και από όταν γράφτηκαν. Ειδικότερα κάτω από το φως των τελευταίων
γεγονότων, με τη στροφή της αμερικανικής πολιτικής υπέρ του εθνικού
προστατευτισμού, την επιθανάτιο κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την έναρξη μιας
περιόδου σύγκρουσης ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη γερμανική ηγεμονία της Ε.Ε. Το έργο
αυτό είναι πραγματικά ένας αναντικατάστατος οδηγός προσανατολισμού, πολιτικών
αναλύσεων και πολιτικών προβλέψεων πάνω στα κορυφαία ζητήματα της διεθνούς κατάστασης.
Τι ζητάει ο αμερικανικός
καπιταλισμός; Τι θέλει; Σταθερότητα ζητάει, μας λένε, θέλει να στήσει την
ευρωπαϊκή αγορά ξανά στα πόδια της, θέλει να κάνει την Ευρώπη φερέγγυα. Πώς; Με
τι μέτρα; Και σε ποιο βαθμό; Στο τέλος τέλος, ο αμερικανικός καπιταλισμός είναι
υποχρεωμένος να μην κάνει την Ευρώπη ικανή να τον ανταγωνιστεί. Δεν μπορεί να
επιτρέψει στην Αγγλία, κι ακόμα περισσότερο στη Γαλλία και τη Γερμανία,
ιδιαίτερα στη Γερμανία, να ξανακερδίσουν την παγκόσμια αγορά τους. γιατί έτσι
θα «μάντρωναν» τον ίδιο τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, στο βαθμό μάλιστα που
αυτός τώρα έχει γίνει εξαγωγικός – εξάγει τόσο εμπορεύματα όσο και κεφάλαια.
Αυτό που ζητάει ο αμερικανικός καπιταλισμός είναι η παγκόσμια κυριαρχία – θέλει
να εγκαθιδρύσει έναν αμερικανικό ιμπεριαλιστικό ολοκληρωτικό ιμπεριαλιστικό
ολοκληρωτισμό στον πλανήτη μας1. Να τι θέλει να πετύχει.
***
Μπαίνουμε στην εποχή της
επιθετικής ανάπτυξης του αμερικανικού μιλιταρισμού. Για να κατανοήσουμε αυτή
την ανάπτυξη καλύτερα, ας ξαναθυμηθούμε την ταχύτητα με την οποία εκκολάφθηκε ο
γερμανικός μιλιταρισμός, χάρη στην ενίσχυση του γερμανικού καπιταλισμού που,
επειδή ήταν το στερνοπαίδι του καπιταλισμού, ήταν αναγκασμένος να παίζει
σπρωξιές και γροθιές μόνο και μόνο για να ‘χει μια θέση στον ήλιο. Το ίδιο
συμβαίνει με το αμερικανικό κεφάλαιο, οι αναλογίες όμως είναι ασύγκριτες. Ταυτόχρονα,
χάρη στη γεωγραφική θέση και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ιστορικής εξέλιξης
της χώρας, ο αμερικανικός καπιταλισμός μπορεί να φορά ακόμα τη μάσκα του
φιλειρηνισμού, πράγμα που γι’ αυτός είναι μεγάλο πλεονέκτημα. Ακόμα και σήμερα,
η ολοένα αυξανόμενη επέμβαση του αμερικανικού χρηματιστικού κεφαλαίου στις ευρωπαϊκές
υποθέσεις γεννάει και συντηρεί ειρηνιστικές φαντασιοπληξίες στους ευρωπαϊκούς
λαούς. Ωστόσο στην πραγματικότητα, ο αμερικανικός καπιταλισμός και ο
μιλιταρισμός του είναι σήμερα η καταστροφή της παγκόσμιας καπιταλιστικής
ισορροπίας… Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός πλανιέται πάνω από τη Γη σαν η πιο
επιθετική, ξέφρενη, καταστρεπτική δύναμη, δύναμη φοβερών κλονισμών και
αιματηρών πραξικοπημάτων. Και εμείς, οι στρατιωτικοί της ΕΣΣΔ, οφείλουμε, χωρίς
να παραβλέπουμε τους άλλους κινδύνους, να παίρνουμε αυτόν τον παράγοντα υπόψη μας
όταν κάνουμε προβλέψεις για τις στρατιωτικές εξελίξεις παγκόσμια, γιατί το αμερικανικό
κεφάλαιο δεν θα μπορέσει να φέρει το έργο της «ειρήνευσης», δηλαδή της καταλήστευσης
και υποδούλωσης της ανθρωπότητας, σε πέρας με «ειρηνικά» μέσα μόνο. Όταν θα
σκοντάψει σε εμπόδια, όταν θα βρει αντίσταση, θα σπρώξει κάποιο ασιατικό ή
ευρωπαϊκό κράτος ενάντια σε κάποιο άλλο και θα ενισχύσει τους πολέμους
χρηματικά σα να βοηθάει εμπορικές επιχειρήσεις2.
***
Η προσπάθεια που έγινε να
συναχθεί το συμπέρασμα ότι η ηγεμονία των Ηνωμένων Πολιτειών παρακμάζει ή
αδυνατίζει, δεν ανταποκρίνεται σε τίποτε απολύτως.
Και μόνο πολύ χοντρά λάθη
στρατηγικής μπορεί να προκαλέσει, γιατί ακριβώς το αντίθετο είναι αληθινό. Κατά
την εποχή της κρίσης, η ηγεμονία των Ηνωμένων Πολιτειών θα γίνει αισθητή με
τρόπο πληρέστερο, σαφέστερο, πιο αμείλικτο, παρά στην περίοδο της ανάπτυξης. Η Αμερική
θα διαλύσει και θα υπερπηδήσει τις δυσκολίες και τις διαταραχές της σε βάρος της
Ευρώπης3. Λίγο ενδιαφέρει αν αυτό θα εκδηλωθεί στην Ασία, στον
Καναδά, στη Νότια Αμερική ή στην ίδια την Ευρώπη, αν αυτό θα γίνει από τον «ειρηνικό»
ή το στρατιωτικό δρόμο.
Πρέπει να καταλάβουμε καθαρά ότι:
Αν η πρώτη περίοδος της αμερικανικής επέμβασης είχε για την Ευρώπη συνέπειες
σταθεροποίησης και ειρήνευσης που σε μεγάλο μέρος υφίστανται ακόμα και σήμερα4
και μπορούν επεισοδιακά να ξαναγεννηθούν και να δυναμώσουν (προπαντός σε
περιπτώσεις νέων ηττών που προλεταριάτου), αντίθετα η γενική γραμμή της πολιτικής
της Αμερικής, προπαντός αν η οικονομία της αντιμετωπίζει δυσκολίες και κρίσεις,
θα προκαλέσει βαθείς κλονισμούς στην Ευρώπη και στον κόσμο ολόκληρο.
***
Όταν λέμε ότι η Αμερική βαδίζει προς
την παγκόσμια κυριαρχία, αυτό δεν σημαίνει καθόλου ότι η κυριαρχία αυτή θα
πραγματοποιηθεί ολοκληρωτικά ούτε, πολύ λιγότερο, ότι, αφού πραγματοποιηθεί στον
ένα ή τον άλλο βαθμό, θα διαρκέσει για αιώνες ή ακόμα και δεκαετίες. Συζητάμε εδώ
μια ιστορική τάση που, στην πραγματικότητα, θα διασταυρωθεί με άλλες ιστορικές
τάσεις και θα τροποποιηθεί. Αν ο καπιταλιστικός κόσμος μπορούσε να αντέξει για πολλές
δεκαετίες ακόμα χωρίς επαναστατικούς παροξυσμούς, τότε, οι δεκαετίες αυτές θα
έβλεπαν χωρίς την παραμικρή αμφιβολία την αδιάκοπη ανάπτυξη της αμερικανικής
παγκόσμιας δικτατορίας5. Αλλά όλο το ζήτημα βρίσκεται στο ότι η
διαδικασία αυτή θ’ αναπτύξει αναπόφευκτα τις δικές της αντιφάσεις που θα
συνδυαστούν με όλες τις άλλες αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος. Η Αμερική
θα εξαναγκάσει την Ευρώπη ν’ αγωνιστεί για όλο και μεγαλύτερο εξορθολογισμό,
ενώ ταυτόχρονα θ’ αφήνει στην Ευρώπη όλο και πιο περιορισμένο μερίδιο στην
παγκόσμια αγορά. Αυτό θα έχει σαν συνέπεια τη σταθερή επιδείνωση των δυσκολιών της
Ευρώπης. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη για ένα μερίδιο στην
παγκόσμια αγορά θα χειροτερέψει αναπόφευκτα. Ταυτόχρονα, κάτω από την πίεση της
Αμερικής, τα ευρωπαϊκά κράτη θα προσπαθούν να συντονίσουν τις δυνάμεις τους.
αυτή είναι η κύρια πηγή του προγράμματος του Μπριάν για τις Ενωμένες Πολιτείες της
Ευρώπης. Οποιεσδήποτε κι αν είναι οι διάφορες φάσεις της εξέλιξης όμως, ένα
πράγμα είναι καθαρό: Η διαρκής διατάραξη της παγκόσμιας ισορροπίας προς όφελος της
Αμερικής, θα γίνει η κυριότερη πηγή κρίσεων και επαναστατικών σπασμών στην
Ευρώπη σ’ ολόκληρη τη διάρκεια της περιόδου που έρχεται6.
Σημειώσεις της
σύνταξης
1. Έχει σημασία ότι η
πρόβλεψη αυτή έγινε από τον Τρότσκυ σε μια εποχή που ηγεμονική δύναμη του
παγκόσμιου καπιταλισμού θεωρούνταν αδιαφιλονίκητα η Αγγλία και ελάχιστοι προέβλεπαν
τον ρόλο που θα έπαιζαν οι ΗΠΑ.
2. Η αύξηση των
περιφερειακών πολέμων και διενέξεων, από τη Μέση Ανατολή μέχρι τη Νότια Σινική
Θάλασσα και από την Ουκρανία μέχρι την αφρικανική ήπειρο, αποτελεί μια έκφραση
αυτής της τάσης, που θα ενισχυθεί την επόμενη περίοδο.
3. Αυτό ακριβώς ζούμε
σήμερα! Η Αμερική, υπό τη νέα ηγεσία Τραμπ, επιδιώκει ανοιχτά να φορτώσει στην
Ευρώπη τις συνέπειες της μεγάλης κρίσης που ξεκίνησε το 2008.
4. Εδώ ο Τρότσκυ
αναφέρεται στην πρώτη επέμβαση, οικονομική και πολιτική κυρίως, της Αμερικής
στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που έφερε μια προσωρινή σταθεροποίηση
στα μέσα της δεκαετίας του ’20, δίνοντας βάση σε φιλόδοξα σχέδια για την ίδρυση
των «Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης». Σχέδια όμως που αποδείχθηκαν ουτοπικά,
όπως θα αποδειχθούν και σήμερα.
5. Η μεγαλοφυής αυτή
πρόβλεψη όχι μόνο επιβεβαιώνεται συνεχώς από τότε αλλά αποτελεί και μια βάση
για κάθε σοβαρή εκτίμηση των παγκόσμιων προοπτικών, χωρίς την οποία είναι
αδύνατον να υπάρξει επαναστατική πολιτική σήμερα. Η (σταλινικής κυρίως
προέλευσης) τάση να προφητεύεται κάθε τρεις και λίγο η «πτώση» της αμερικανικής
ηγεμονίας στον παγκόσμιο καπιταλισμό και διαψεύδεται συνεχώς και εντελώς
αντιμαρξιστική είναι. Γιατί υπονοεί ότι κάποια άλλη ιμπεριαλιστική δύναμη θα
φτάσει σε ένα ανώτερο επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων από αυτό που
έφτασαν ιστορικά οι ΗΠΑ, κάτι όμως που θα σήμαινε ότι ο καπιταλισμός δεν
βρίσκεται στο τελευταίο του στάδιο και έχει ακόμα να παίξει έναν ορισμένο
προοδευτικό ρόλο.
6. Κάπου εδώ καταρρέει η
εντελώς λανθασμένη ανάλυση που ακούμε τις τελευταίες δεκαετίες στον ευρύτερο
χώρο της «αριστεράς», ότι δήθεν μια αποδυνάμωση των ΗΠΑ προς όφελος άλλων διεθνών
«πόλων» θα ήταν θετική για τις επαναστατικές προοπτικές. Το αντίθετο ισχύει. Η
ενίσχυση της Αμερικής εις βάρος της Ευρώπης ανέκαθεν ήταν μοχλός κοινωνικών
αναταράξεων και όξυνσης της ταξικής πάλης στην Ευρώπη
