ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΑΜΕΡΙΚΗ

 Αποσπάσματα από την ομώνυμη συλλογή άρθρων (1922-1928) 

του Λέοντα Τρότσκυ 

 

Δημοσιεύουμε στην Ιστορική Στήλη αυτού του φύλλου μας αποσπάσματα από τη μνημειώδη μπροσούρα (συλλογή άρθρων) «Ευρώπη και Αμερική» του Λέοντα Τρότσκυ. Οι εκτιμήσεις και οι προβλέψεις του συνηγέτη (μαζί με τον Λένιν) της Ρωσικής Επανάστασης πάνω στις σχέσεις Ευρώπης και Αμερικής έχουν επιβεβαιωθεί με αξιοθαύμαστο τρόπο στον έναν αιώνα που πέρασε από τότε που διατυπώθηκαν. Και θα λέγαμε ότι σήμερα είναι ίσως και πιο επίκαιρες: στη δεύτερη θητεία του ο Τραμπ, με το προστατευτικό του πρόγραμμα, έχει αρχίσει και πάλι να ασκεί μεγάλη πίεση στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις (εξοπλισμοί, ενέργεια, Ουκρανικό κ.λπ.) προκειμένου να τις υποτάξει στα γενικότερα σχέδια του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Αλλά και προκειμένου να φορτώσει στην Ευρώπη τις αντιφάσεις της ίδιας της αμερικανικής οικονομίας. Μπορεί μήπως αυτό να συμβάλει στην όξυνση της ταξικής πάλης στην ιστορική ήπειρό μας; Ας διαβάσουμε τι λέει ο Τρότσκυ… 

 

Τι ζητάει ο αμερικανικός καπιταλισμός; Τι θέλει; Σταθερότητα ζητάει, μας λένε, θέλει να στήσει την ευρωπαϊκή αγορά ξανά στα πόδια της, θέλει να κάνει την Ευρώπη φερέγγυα. Πώς; Με τι μέτρα; Και σε ποιο βαθμό; Στο τέλος τέλος, ο αμερικανικός καπιταλισμός είναι υποχρεωμένος να μην κάνει την Ευρώπη ικανή να τον ανταγωνιστεί. Δεν μπορεί να επιτρέψει στην Αγγλία, κι ακόμα περισσότερο στη Γαλλία και τη Γερμανία, ιδιαίτερα στη Γερμανία, να ξανακερδίσουν την παγκόσμια αγορά τους. Γιατί έτσι θα «μάντρωναν» τον ίδιο τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, στο βαθμό μάλιστα που αυτός τώρα έχει γίνει εξαγωγικός – εξάγει τόσο εμπορεύματα όσο και κεφάλαια. Αυτό που ζητάει ο αμερικανικός καπιταλισμός είναι η παγκόσμια κυριαρχία – θέλει να εγκαθιδρύσει έναν αμερικανικό ιμπεριαλιστικό ολοκληρωτικό ιμπεριαλιστικό ολοκληρωτισμό στον πλανήτη μας¹. Να τι θέλει να πετύχει.

 

***

 

Αφού σας έκανα μια επαναστατική μαρξιστική κριτική στον αμερικανισμό, σύντροφοι, επιτρέψτε μου να τονίσω ότι με την κριτική αυτή δεν εννοούμε καθόλου ότι πρέπει να πετάξουμε ό,τι είναι αμερικάνικο στη θάλασσα. Δεν εννοούμε ότι πρέπει ν’ αρνούμαστε να διδασκόμαστε από τους Αμερικάνους και τον αμερικανισμό οτιδήποτε μπορεί και πρέπει να μάθει κανείς απ’ αυτούς. Μας λείπει η αμερικάνικη τεχνική κι η εξειδίκευσή τους στην εργασία. Το θεμέλιο της τεχνολογίας είναι η επιστήμη: οι φυσικές επιστήμες, η φυσική, τα μαθηματικά.

Ακολουθώντας αυτή τη γραμμή, πρέπει να δοθούμε ολόψυχα στο καθήκον να φτάσουμε και να ξεπεράσουμε τους Αμερικάνους. Να σπείρουμε τον μπολσεβικισμό κατά τον αμερικάνικο τρόπο – να ποιο είναι το καθήκον μας²!

 

***

 

 

Μπαίνουμε στην εποχή της επιθετικής ανάπτυξης του αμερικανικού μιλιταρισμού. Για να κατανοήσουμε αυτή την ανάπτυξη καλύτερα, ας ξαναθυμηθούμε την ταχύτητα με την οποία εκκολάφθηκε ο γερμανικός μιλιταρισμός, χάρη στην ενίσχυση του γερμανικού καπιταλισμού που, επειδή ήταν το στερνοπαίδι του καπιταλισμού, ήταν αναγκασμένος να παίζει σπρωξιές και γροθιές μόνο και μόνο για να ’χει μια θέση στον ήλιο. Το ίδιο συμβαίνει με το αμερικανικό κεφάλαιο, οι αναλογίες όμως είναι ασύγκριτες. Ταυτόχρονα, χάρη στη γεωγραφική θέση και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ιστορικής εξέλιξης της χώρας, ο αμερικανικός καπιταλισμός μπορεί να φορά ακόμα τη μάσκα του φιλειρηνισμού, πράγμα που γι’ αυτόν είναι μεγάλο πλεονέκτημα. Ακόμα και σήμερα, η ολοένα αυξανόμενη επέμβαση του αμερικανικού χρηματιστικού κεφαλαίου στις ευρωπαϊκές υποθέσεις γεννάει και συντηρεί ειρηνιστικές φαντασιοπληξίες στους ευρωπαϊκούς λαούς. Ωστόσο στην πραγματικότητα, ο αμερικανικός καπιταλισμός και ο μιλιταρισμός του είναι σήμερα η καταστροφή της παγκόσμιας καπιταλιστικής ισορροπίας… Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός πλανιέται πάνω από τη Γη σαν η πιο επιθετική, ξέφρενη, καταστρεπτική δύναμη, δύναμη φοβερών κλονισμών και αιματηρών πραξικοπημάτων. Και εμείς, οι στρατιωτικοί της ΕΣΣΔ, οφείλουμε, χωρίς να παραβλέπουμε τους άλλους κινδύνους, να παίρνουμε αυτόν τον παράγοντα υπόψη μας όταν κάνουμε προβλέψεις για τις στρατιωτικές εξελίξεις παγκόσμια, γιατί το αμερικανικό κεφάλαιο δεν θα μπορέσει να φέρει το έργο της «ειρήνευσης», δηλαδή της καταλήστευσης και υποδούλωσης της ανθρωπότητας, σε πέρας με «ειρηνικά» μέσα μόνο. Όταν θα σκοντάψει σε εμπόδια, όταν θα βρει αντίσταση, θα σπρώξει κάποιο ασιατικό ή ευρωπαϊκό κράτος ενάντια σε κάποιο άλλο και θα ενισχύσει τους πολέμους χρηματικά σα να βοηθάει εμπορικές επιχειρήσεις³.

 

***

 

Λόγω της συνεχιζόμενης αναπόφευκτης πίεσης των Ηνωμένων Πολιτειών πάνω στην καπιταλιστική Ευρώπη, θα μειώνεται ολοένα περισσότερο το μερίδιό της στην παγκόσμια οικονομία, πράγμα που σημαίνει ολοφάνερα ότι όχι μόνο δεν θα βελτιωθούν οι σχέσεις ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη αλλά αντίθετα θα ενταθούν στο άπειρο και θα συνοδευτούν από βίαιους παροξυσμούς, που θα καταλήξουν σε πολεμικές συγκρούσεις. Πραγματικά, τα κράτη, όπως κι οι τάξεις, αγωνίζονται με περισσότερη μανία όταν έχουν να διεκδικήσουν μια μικρή και διαρκώς ελαττωνόμενη μερίδα παρά όταν είναι χορτασμένα⁴.

… Το εσωτερικό χάος, που οφείλεται στους ανταγωνισμούς ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη, αφαιρεί από την Ευρώπη κάθε ελπίδα ν’ αντιταχθεί κάπως σοβαρά και με επιτυχία στη βορειοαμερικανική δημοκρατία, όπου η συγκεντροποίηση αυξάνει ακατάπαυστα. Ένα από τα πρώτα καθήκοντα της προλεταριακής επανάστασης είναι να βάλει τέρμα στην ευρωπαϊκή αταξία με τις Ενωμένες Σοβιετικές Πολιτείες της Ευρώπης. Η προλεταριακή επανάσταση βρίσκεται ασύγκριτα πιο κοντά στην Ευρώπη παρά στην Αμερική εξαιτίας ακριβώς της ύπαρξης φραγμών ανάμεσα στα κράτη. Θα υποχρεωθεί λοιπόν, πιθανότατα, η νικηφόρα επανάσταση στην Ευρώπη ν’ αμυνθεί ενάντια στην μπουρζουαζία της Βόρειας Αμερικής. 

…Ακριβώς η δύναμη των Ηνωμένων Πολιτειών στον κόσμο και η ακατάσχετη επέκταση που απορρέει από αυτή, τις αναγκάζει να συσσωρεύουν στα θεμέλια του οικοδομήματός τους τις πυριτιδαποθήκες όλου του κόσμου, όλους τους ανταγωνισμούς στη Δύση και στην Ανατολή, την πάλη των τάξεων στη γέρικη Ευρώπη, τις εξεγέρσεις των αποικιακών λαών, όλους τους πολέμους και όλες τις επαναστάσεις. Από τη μια αυτό κάνει τον καπιταλισμό της Βόρειας Αμερικής, στην καινούργια εποχή, τη βασική δύναμη της αντεπανάστασης, που ενδιαφέρεται ολοένα περισσότερο για τη διατήρηση της «τάξης» σ’ όλες τις γωνιές της γήινης σφαίρας. Από την άλλη, προετοιμάζει την τεράστια επαναστατική έκρηξη στο εσωτερικό αυτής της παγκόσμιας ιμπεριαλιστικής δύναμης, που κυριαρχεί ήδη και δεν παύει να μεγαλώνει.

 

***

 

Όταν λέμε ότι η Αμερική βαδίζει προς την παγκόσμια κυριαρχία, αυτό δεν σημαίνει καθόλου ότι η κυριαρχία αυτή θα πραγματοποιηθεί ολοκληρωτικά ούτε, πολύ λιγότερο, ότι, αφού πραγματοποιηθεί στον ένα ή τον άλλο βαθμό, θα διαρκέσει για αιώνες ή ακόμα και δεκαετίες. Συζητάμε εδώ μια ιστορική τάση που, στην πραγματικότητα, θα διασταυρωθεί με άλλες ιστορικές τάσεις και θα τροποποιηθεί. Αν ο καπιταλιστικός κόσμος μπορούσε να αντέξει για πολλές δεκαετίες ακόμα χωρίς επαναστατικούς παροξυσμούς, τότε, οι δεκαετίες αυτές θα έβλεπαν χωρίς την παραμικρή αμφιβολία την αδιάκοπη ανάπτυξη της αμερικανικής παγκόσμιας δικτατορίας. Αλλά όλο το ζήτημα βρίσκεται στο ότι η διαδικασία αυτή θ’ αναπτύξει αναπόφευκτα τις δικές της αντιφάσεις που θα συνδυαστούν με όλες τις άλλες αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος. Η Αμερική θα εξαναγκάσει την Ευρώπη ν’ αγωνιστεί για όλο και μεγαλύτερο εξορθολογισμό, ενώ ταυτόχρονα θ’ αφήνει στην Ευρώπη όλο και πιο περιορισμένο μερίδιο στην παγκόσμια αγορά. Αυτό θα έχει σαν συνέπεια τη σταθερή επιδείνωση των δυσκολιών της Ευρώπης. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη για ένα μερίδιο στην παγκόσμια αγορά θα χειροτερέψει αναπόφευκτα. Ταυτόχρονα, κάτω από την πίεση της Αμερικής, τα ευρωπαϊκά κράτη θα προσπαθούν να συντονίσουν τις δυνάμεις τους. Αυτή είναι η κύρια πηγή του προγράμματος του Μπριάν για τις Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης. Οποιεσδήποτε κι αν είναι οι διάφορες φάσεις της εξέλιξης όμως, ένα πράγμα είναι καθαρό: Η διαρκής διατάραξη της παγκόσμιας ισορροπίας προς όφελος της Αμερικής, θα γίνει η κυριότερη πηγή κρίσεων και επαναστατικών σπασμών στην Ευρώπη σ’ ολόκληρη τη διάρκεια της περιόδου που έρχεται⁵.

 

Σημειώσεις της σύνταξης

1. Έχει σημασία ότι η πρόβλεψη αυτή έγινε από τον Τρότσκυ σε μια εποχή που ηγεμονική δύναμη του παγκόσμιου καπιταλισμού θεωρούνταν αδιαφιλονίκητα η Αγγλία και ελάχιστοι προέβλεπαν τον ρόλο που θα έπαιζαν οι ΗΠΑ.

 

2. «Να σπείρουμε τον μπολσεβικισμό κατά τον αμερικανικό τρόπο». Αυτά λέγονταν το 1924, όταν η κατεύθυνση της ΕΣΣΔ και της 3ης Διεθνούς ήταν ακόμα επαναστατική και εθεωρείτο αυτονόητο ότι η επανάσταση έπρεπε να διδαχθεί απ’ ό,τι πιο προωθημένο είχε βγάλει ο καπιταλισμός. Όταν πια η γραφειοκρατική αντίδραση είχε επικρατήσει μέσα στην ΕΣΣΔ, και ιδίως από τον Ψυχρό Πόλεμο και μετά, η υποτίμηση των κατακτήσεων του αμερικανισμού, ο γνωστός ρηχός, αταξικός αντι-αμερικανισμός, η υποτίμηση του ίδιου του αμερικανικού λαού, έγιναν δεύτερη φύση των σταλινικών κομμάτων. Έτσι, όμως, διαπαιδαγωγήθηκαν ολόκληρες γενιές αριστερών αγωνιστών να μην μπορούν να σκεφθούν μαρξιστικά πάνω στη διεθνή πολιτική κατάσταση και τη διεθνή ταξική πάλη.

 

3. Η αύξηση των περιφερειακών πολέμων και διενέξεων, από τη Μέση Ανατολή μέχρι τη Νότια Σινική Θάλασσα και από την Ουκρανία μέχρι την αφρικανική ήπειρο, αποτελεί μια έκφραση αυτής της τάσης, που θα ενισχυθεί την επόμενη περίοδο.

 

4. Αυτό ακριβώς ζούμε σήμερα! Η Αμερική, υπό τη νέα ηγεσία Τραμπ, επιδιώκει ανοιχτά να φορτώσει στην Ευρώπη τις συνέπειες της μεγάλης κρίσης που ξεκίνησε το 2008.

 

5. Εδώ ο Τρότσκυ αναφέρεται στην πρώτη επέμβαση, οικονομική και πολιτική κυρίως, της Αμερικής στην Ευρώπη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που έφερε μια προσωρινή σταθεροποίηση στα μέσα της δεκαετίας του ’20, δίνοντας βάση σε φιλόδοξα σχέδια για την ίδρυση των «Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης». Σχέδια όμως που αποδείχθηκαν ουτοπικά, όπως θα αποδειχθούν και σήμερα.