Το βιβλίο αποτελείται από 9 κεφάλαια, τα οποία ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να διαβάσει με σχετική «αυτονομία», δηλαδή, χωρίς να είναι υποχρεωτικό να ακολουθήσει τη σειρά με την οποία ο συγγραφέας εκθέτει τα ζητήματα που τον απασχολούν. Προχωράμε σε μια εντελώς συνοπτική περιγραφή των κεφαλαίων.
Στο 1ο κεφάλαιο καταπιάνεται με το ερώτημα «τι είναι το ανθρώπινο λογικό», και αφού μελετάει μερικούς «ανεπαρκείς», όπως τους χαρακτηρίζει, ορισμούς, εκθέτει μια 20άδα ομάδων ορισμών ώστε να φωτίσει την έννοια του λογικού και όσο περισσότερα στοιχεία και χαρακτηριστικά του μπορεί. Στο 2ο κεφάλαιο αναπτύσσει τις «αρχές συγκρότησης της λογικής και της παράλογης σκέψης», όπως είναι οι τυπικές και διαλεκτικές έννοιες, κρίσεις, συλλογισμοί, καθώς επίσης και οι αρχές του κώδικα ηθικής κάθε κοινωνίας, οι παροιμίες και τα γνωμικά του και οι αρχές που διέπουν το εθνικό και οικουμενικό «κοινωνικό συμβόλαιο». Ανάμεσα στα πολλά ενδιαφέροντα θέματα που παρουσιάζει, αξίζει να αναδείξουμε το εξής συμπέρασμα που εξάγεται από τη μελέτη των παροιμιών: «Η σοφία δεν είναι προνόμιο μόνο των καθηγητών και των μεγάλων πνευματικών ανθρώπων, αλλά και των απλών λαϊκών ανθρώπων – όσο αγράμματοι και να είναι».
Στο 3ο κεφάλαιο τώρα, με τίτλο «Ποιος κυβερνά το λογικό του ανθρώπου;», ο Ντούσας μελετά το παραπάνω ερώτημα μέσα από τις διατυπωμένες θεωρίες και σκέψεις μια πλειάδας φιλοσόφων (από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη έως τους Χέγκελ, Μαρξ, Φρόιντ), λογοτεχνών (Ουγκό, Γκόρκι κ.ά.) αλλά και πολιτικών (π.χ. Βενιαμίν Φραγκλίνος, ακόμα και Χίτλερ!) για το πώς επιδρούν στο ανθρώπινο λογικό τα ένστικτα, τα πάθη, τα συναισθήματα, το ασύνειδο και το συνειδητό κομμάτι της ψυχής. Ένα από τα θεμελιακά συμπεράσματα στα οποία οδηγείται ο συγγραφέας είναι ότι: τελικά αυτός που αποφασίζει, που σκέφτεται και οδηγεί τον άνθρωπο είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, και όχι κάποια αυτόνομη οντότητα όπως ο νους, τα πάθη, το λογικό ή οι ανάγκες του, ακόμα και αν οι τελευταίες τον κινητοποιούν, γιατί ο άνθρωπος είναι ενιαίος και είναι ταυτόχρονα οι ανάγκες, τα πάθη, το λογικό του.
Το 4ο κεφάλαιο ασχολείται με τις ιδιότητες του λογικού, οι οποίες «δεν είναι εγγενείς-σύμφυτες, αλλά έχουν την πηγή τους στον υλικό, εξωτερικό κόσμο», ο οποίος και αντανακλάται στον ανθρώπινο εγκέφαλο και λογικό. Στο 5ο κεφάλαιο αναλύεται «η αναγκαιότητα και η χρησιμότητα του λογικού στον άνθρωπο και την κοινωνία», υπό το πρίσμα της βοήθειας που προσέφερε το λογικό ως εργαλείο στον άνθρωπο σε βιολογικό, ηθικό, οικονομικό και επιστημονικό επίπεδο. Στο 6ο κεφάλαιο διερευνάται το «φυσικό λογικό των “άγριων”», δηλαδή, το ενστικτώδικο, ασύνειδο λογικό που έχουν άνθρωποι που έζησαν εκτός της ανθρώπινης κοινωνίας και δεν ανέπτυξαν τον λόγο. Στο 7ο κεφάλαιο μελετάται «η ανθρωποποίηση των αισθήσεων και του ανθρώπινου λογικού», δηλαδή, το πώς οι φυσικές μας αισθήσεις διαμορφώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου, καθώς και το εξαιρετικά ενδιαφέρον ζήτημα της γέννησης και ανάπτυξης των λεγόμενων πνευματικών αισθήσεων του ανθρώπου. Στο 8ο κεφάλαιο ο συγγραφέας περιγράφει τα στάδια εξέλιξης του λογικού, το οποίο υπήρξε ιστορικά ως μυθολογικό, θρησκευτικό, επιστημονικό και φιλοσοφικό. Τέλος, στο 9ο κεφάλαιο, ο Ντούσας μελετά τόσο τα πεδία εφαρμογής του λογικού, που όπως είπαμε και παραπάνω είναι όλες οι σφαίρες στις οποίες δραστηριοποιείται ο άνθρωπος, όσο και τα όρια του λογικού. Αν και ιστορικά έχουν διατυπωθεί και απαισιόδοξες προσεγγίσεις, ο συγγραφέας τονίζει: «Δεν υπάρχουν όρια στο ανθρώπινο λογικό. Ολόκληρη η ιστορία της ανθρωπότητας και της γνώσης που έχει αποκτήσει είναι η τρανότερη απόδειξη ότι το λογικό είναι ανορίοτο, με δυνατότητες απεριόριστες»
Συστήνουμε ανεπιφύλακτα αυτό το πραγματικά σπουδαίο, πολύπλευρο και χρήσιμο για κάθε άνθρωπο βιβλίο. Καλή ανάγνωση!
Ιωάννης Νικολάου-Μπράζιος
