Με αφορμή την παρουσίαση του
βιβλίου
«Ο Άγνωστος Βιτσώρης» του Νίκου Θεοδοσίου
Πολυχώρος «Αλεξάνδρεια» 18/6/2018
 |
| Κατίνα Εμμανουηλίδου |
Η μεγάλη επαναστάτρια Κατίνα Εμμανουηλίδου γεννήθηκε το 1907
στα Θείρα της Μικράς Ασίας. Το πραγματικό της όνομα ήταν Μαριάνθη Πισπιλόγλου. Από
πολύ μικρή τη διέκρινε φυσική τόλμη και αφοβία, κάτι που φάνηκε και κατά τη
Μικρασιατική Καταστροφή, όταν, στην προσπάθεια διαφυγής από τους Τούρκους ατάκτους,
κουβαλούσε στην πλάτη της την άρρωστη μητέρα της και κατέβαινε σε πηγάδια για
να βρει νερό να ξεδιψάσει τους καταδιωκόμενους.
Η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στον Πειραιά. Η Κατίνα βγήκε
στην πάλη για το μεροκάματο και άρχισε να δουλεύει στα καπνεργοστάσια. Το
«βάπτισμα του πυρός» θα το πάρει στη μεγάλη καπνεργατική απεργία του 1927. Οι
καπνεργάτες ήταν τότε ο ισχυρότερος κλάδος της εργατικής τάξης της χώρας μας.
Και παρότι η Καπνεργατική Ομοσπονδία Ελλάδος (ΚΟΕ) ελεγχόταν από το ΚΚΕ,
σημαντική δύναμη μέσα στο καπνεργατικό κίνημα είχαν και οι αρχειομαρξιστές.
Πρώτα στο Αγρίνιο, όπου καθοδήγησαν τη μεγάλη νικηφόρο απεργία του 1926, και ύστερα στον Πειραιά, όπου εγκαταστάθηκαν Αγρινιώτες καπνεργάτες συνδικαλιστές (Καπετανάκηδες, Ξανθόπουλοι κ.ά.), συμβάλλοντας στο να περάσει το τοπικό καπνεργατικό σωματείο υπό τον έλεγχο των αρχειομαρξιστών. Σε αυτή λοιπόν την απεργία στον Πειραιά συμμετείχε η Κατίνα Εμμανουηλίδου, τον Ιούνιο του 1927. Εκεί συνελήφθη μάλιστα για πρώτη φορά.
Παράλληλα, μέσα από την απεργία αυτή η Κατίνα ήρθε σε επαφή
με την πιο αριστερή τάση του εργατικού κινήματος της εποχής, τους
αρχειομαρξιστές (από το 1930 Κομμουνιστική Οργάνωση Μπολσεβίκων Λενινιστών
Αρχειομαρξιστών, ΚΟΜΛΕΑ, ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης
του Τρότσκυ). Το 1929 τη βρίσκουμε κιόλας στέλεχος στην οργάνωση, να
πρωταγωνιστεί στις διαδηλώσεις, στη δουλειά μέσα στην εργατική τάξη, στη
στρατολόγηση νέων εργατριών και εργατών, ατρόμητη κατά των χαφιέδων, των
χωροφυλάκων, των μπράβων της εργοδοσίας, αλλά και των σταλινικών.
 |
| Οι φυλακές Αβέρωφ, απ’ όπου δραπέτευσε ηρωικά η συντρόφισσά μας |
Ενώ έχει αρχίσει η συστηματική τρομοκρατία εις βάρος του
εργατικού κινήματος και της αριστεράς με το βενιζελικό «Ιδιώνυμο», βρίσκουμε
την Κατίνα βασική ομιλήτρια στην Πρωτομαγιά του 1930, στο Ρέντη. Η Κατίνα
μιλάει ως εκπρόσωπος του γυναικείου τμήματος της ΚΟΜΛΕΑ, περιστοιχισμένη από
φρουρά 500 αρχειομαρξιστών, καθώς αναμενόταν επίθεση της αστυνομίας. Και
πράγματι, η αστυνομία θα χτυπήσει, η Κατίνα, όπως και η αδερφή της, Αθηνά
Ξανθοπούλου, θα συλληφθούν και θα κακοποιηθούν. Η Κατίνα θα δικαστεί σε
ολιγόμηνη φυλάκιση, για «αντίσταση κατά της αρχής».
Το φθινόπωρο του 1930, η Κατίνα Εμμανουηλίδου ανεβαίνει στη
Θεσσαλονίκη με εντολή της οργάνωσης, για να στηρίξει τη συνδικαλιστική και
γενικότερα την πολιτική δουλειά μέσα στην εργατική τάξη της πόλης. Όταν οι
φασίστες της 3Ε («τριεψιλίτες») πυρπολούν τον εβραϊκό συνοικισμό του Κάμπελ,
στις 3 Ιουλίου 1931, η Κατίνα πρωταγωνιστεί στη δυναμική κινητοποίηση των
αρχειομαρξιστών για την περιφρούρηση του συνοικισμού, με σύνθημα «Κάτω τα χέρια
απ’ την ισραηλίτικη φτωχολογιά», μαζί με τους Εβραίους συντρόφους Ανρί Περαχιά,
Ντάριο Νισίμ κ.ά. Θα συλληφθεί, θα κακοποιηθεί, αλλά δεν θα τολμήσουν να την
περάσουν από δίκη, για να μη φανεί ότι το αστικό κράτος καλύπτει τους φασίστες.
 |
| Η
«Πάλη των Τάξεων» αναγγέλλει –με δικαιολογημένη περηφάνια– την απόδραση της Κατίνας Εμμανουηλίδου |
Την ίδια χρονιά, θα συλληφθεί σε διαδήλωση καπνεργατριών και
θα καταδικαστεί σε 4 μήνες φυλακή. Η απολογία της σε αυτή τη δίκη προκάλεσε
ζωηρή εντύπωση: «Δεν μπορούμε να ’χουμε τους καταχραστές και τους εργοδότες να
τρώνε τον ιδρώτα το δικό μας, ν’ απολαμβάνουνε τ’ αγαθά του πολιτισμού με τη
δουλειά τη δική μας. Αγωνιζόμαστε για την καλύτερη ζωή της εργατικής τάξης, για
την κατάπαυση της εκμετάλλευσης».
Η κρίσιμη ώρα στην υπέροχη επαναστατική σταδιοδρομία της
συντρόφισσάς μας πλησίαζε. Την Πρωτομαγιά του 1932 επικρατεί κλίμα σκληρής
καταστολής στη Θεσσαλονίκη, καθώς ο κομμουνιστοφάγος αστυνομικός διευθυντής
Καλοχριστιανάκης διατάσσει απαγόρευση όλων των συγκεντρώσεων. Ωστόσο, στην
παράνομη συγκέντρωση της διασταύρωσης Λεωφόρου Στρατού & Παρασκευοπούλου, η
Κατίνα Εμμανουηλίδου θα σταματήσει ένα τραμ, θα ανέβει πάνω του και θα
απευθύνει φλογερό λόγο στους συγκεντρωμένους εργάτες. Με πολύ μεγάλη προσπάθεια
οι αστυνομικοί καταφέρνουν να την κατεβάσουν από το τραμ, τη συλλαμβάνουν, την
ξυλοκοπούν άγρια στο αστυνομικό τμήμα και την εκβιάζουν με τη ζωή του παιδιού
της να αποκηρύξει τις ιδέες της. Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι τη χρονιά
εκείνη η Κατίνα είχε φέρει στον κόσμο ένα παιδί, με τον σύντροφό της και
κορυφαίο στέλεχος της ΚΟΜΛΕΑ στη Βόρεια Ελλάδα, Σωτήρη Τσιγαρίδη (Ποντίκη). Το
παιδί αυτό, η μικρή Πελαγία, πήρε το όνομα του πρώτου αρχειομαρξιστή της
Θεσσαλονίκης, Πελάγιου.
Στη δίκη η Κατίνα καταδικάζεται σε 3 χρόνια φυλακή και 2
χρόνια εξορία στη Γαύδο. Τον Αύγουστο του 1932 από τη Θεσσαλονίκη γίνεται
μεταγωγή της στις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ στην Αθήνα. Μέσα στις φυλακές
Αβέρωφ, όπου η Κατίνα ζει με το παιδί της, δίνει ηρωικούς αγώνες για στοιχειώδη
δικαιώματα των γυναικών κρατουμένων, όπως ο προαυλισμός. Για εκδίκηση, οι
ανθρωποφύλακες της αρνούνται στοιχειώδη περίθαλψη σε ένα πρόβλημα που είχε στη
μύτη της, το οποίο θα εξελιχθεί σε καρκίνο. Η Κατίνα αποφασίζει να δραπετεύσει
από τα νύχια του αστικού κράτους, ζητά την άδεια της οργάνωσης και όντως η
δραπέτευση κανονίζεται για το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς του 1933
(αφού έχει δώσει πρώτα το παιδί της σε συντρόφους της). Το σχέδιο εκτελείται υποδειγματικά,
και στις 3 Ιανουαρίου 1933 η εφημερίδα της ΚΟΜΛΕΑ, η «Πάλη των Τάξεων»,
αναγγέλλει θριαμβευτικά: «Ένα υπέροχο παράδειγμα επαναστατικού ηρωισμού και
αυτοθυσίας Η ΗΡΩΙΚΗ ΑΡΧΕΙΟΜΑΡΞΙΣΤΡΙΑ σ. ΚΑΤΙΝΑ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙ∆ΟΥ ΞΕΦΥΓΕ ΤΑ
ΞΗΜΕΡΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΝΥΧΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ - Η δραπέτευση της
συντρόφισσάς μας από τις Φυλακές Αβέρωφ σκόρπισε τον ενθουσιασμό στους
εκμεταλλευόμενους και τη λύσσα στους εκμεταλλευτές». Ο αστικός Τύπος χαλάει τον
κόσμο για τη «θρασεία απόδραση» (ήταν η πρώτη απόδραση γυναίκας πολιτικής
κρατούμενης στην Ελλάδα), αναγκάζεται ωστόσο να παραδεχθεί: «Ο κομμουνισμός
άλλαξε και τις γυναίκες. Φαίνεται να τις δίνει θάρρος και να τις κάνει
παλληκάρια».
Η Κατίνα κρύφτηκε για κάποιους μήνες σε σπίτια συντρόφων.
Όμως, η υγεία της είχε κλονιστεί ανεπανόρθωτα. Οι σύντροφοι την έβαλαν στο
Ιπποκράτειο μέσω γιατρών συμπαθούντων της οργάνωσης, ωστόσο το βράδυ 2 προς 3
Απριλίου 1933 αυτή η μεγάλη επαναστατική καρδιά σίγησε. Κηδεύτηκε στις 3
Απριλίου στο Α΄ Νεκροταφείο, παρουσία εκατοντάδων συντρόφων και απλών εργατών,
και παρότι η είδηση της κηδείας της μαθεύτηκε την τελευταία στιγμή. Πάνω από τη
σορό της, ο Γιώργος Βιτσώρης κάλεσε τους εργάτες να ορκιστούν εκδίκηση ενάντια
στο καθεστώς των εκμεταλλευτών και των δολοφόνων και η Γεωργία
Αναστασιάδη-Δεληγιάννη κάλεσε τους κομμουνιστές και τις κομμουνίστριες να
αγωνιστούν στον δρόμο που τράβηξε εκείνη. Οι σύντροφοί της έψαλαν το «Πένθιμο
Εμβατήριο» και τον ύμνο των αρχειομαρξιστών «Ω κόκκινη σημαία μας».
Η αναφορά στη μεγάλη αυτή επαναστάτρια –όπως και στον Γιώργο
Βιτσώρη, στον οποίο είναι αφιερωμένη αυτή η εκδήλωση– δεν έχει επετειακό
χαρακτήρα. Εδώ υπάρχουν μνήμες, θυσίες, αγώνες, κατακτήσεις, ιδέες που πρέπει
να ξαναζωντανέψουν, που σήμερα ο λαός μας τις έχει ανάγκη περισσότερο από ποτέ.
Να παραδειγματιστούμε από τη ζωή και την πάλη αυτών των επαναστατών και να
μεταφέρουμε την παρακαταθήκη τους στο σήμερα.
Σημ. της σύνταξης:
Ακολούθησε τιμητική αναφορά στην κόρη της Κατίνας Εμμανουηλίδου, την Πελαγία, η
οποία παρευρίσκετο στην εκδήλωση, και την οποία, με την ευκαιρία αυτή,
ευχαριστούμε για μια ακόμη φορά για τη δύναμη και την αισιοδοξία που μας
μεταδίδει.
Πάρις Δάγλας
